Գլոբալ Դիտանկյուն - 07

Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլ*

Այժմ լսում ենք Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

Արեւմտյան Տրակիայի Թուրքերը – Ոչ Ասիմիլացիային

Եկեք մի պահ մտածենք: Դուք ձեզ ինչպես եք նկարագրում: (գերմանացի, արաբ, թորւք, մուսուլման, քրիստոնիա, աթեիստ…) Հազար տարուց ավել բնակված երկրում, պետությունը ձեզ «դուք սա չեք» եւ «ձեր նկարագրածի պե երկիր ու հանրություն չկա»:

-«Մարդիկ իրենց թե ինչպես են նկարագրում այդ մասին պետությանը ինչու է հետաքրքրում: Պետությունը, հանրությունների իրենց նկարագրած կերպ ինչպես որ սահմանում են, պետությունը պետք է այդպես ընդունի եւ հարգանքով մոտենա: Այս դարում նման բան չի կարող լինել» , - կարծես թե նման արտահայտություններ ենք լսում:

Դուք «իրավացի եք, այսպիսին ոչ ժամանակակից, ֆաիշսիտական հասկացողություն այս դարի հասկացողություն չի կարող լինել: Կարող է պատմությունում մնացած օիրնակ լինի», - կցանկանաինք նման կերպ արտահայտվել:

Ցավոք այդպես չէ: Այս իրավիճակը ԵՄ անդամ երկիր Հունաստանում շարունակվում է: Հունաստանին հազարմյակ այստեղ մուսուլման եւ թուրք ինքնությունների մասին փորձում են որպեսզի ընդունեն: Խոսվում է արեւտմյան տրակիայի թուրքերի դրամի մասին: Արեւտմյան տրակիայի թուրքերը, օսմանյան կայսրությունից էլ առաջ, այս հեղերում էին ապրում: Օսմանյան կայսրության նվաճումից հետո, արեւմտյան տրակիայի մոսւուլման թուրքերի իրավունքները պաշտպանվեցին միջազգային եւ փոխադարձ համաձայնությունների շրջանակում: Սակայն այդ կիրառումները միայն թղթի վրա են մնացել: Այսօր, միակ մեկին կանդրադառնքն:

Վիրավոր Գիտակցություն

Քաղաքական, տնտեսական, մշակութային իրավունքներ եւ նման բոլոր իրավունք եւ ազատությունները անշուշտ կարեւոր են: Սակայն ամենահիմնական իրավունքներից է թե մարդն իրեն ինչպես կսահմանի ու կնկարագրի: Օնտիոգիական իրավունք է: Մարդու իրավունքների համընդհանուր համաձայնության 6-րդ հոդվածի համաձայն «բոլորը որտեղ էլ որ լինեն, իրավորեն ինքնությունը սահմանելու իրավունք ունի»:  Մարդն իրեն թե ինչպես կսահմանի, դա անձնական հարց է, այլ ոչ թե պետության: Առաջին քրիստոնիա եւ առաջին մուսուլմանենրը, կատարված ճնշումների դեմ ցուցադրած պայքարը, իրենց ինքնությունները սահմանելու համար դիմադրած տանջանքները, այս օրինակի հստակ իրավիճակներից են:

Մերժված թուրքական ինքնություն

Արեւմտյան տրակիայի թուրքերի ինքնությունների առումով այս իրավիճակը ուրիշ չէ: 1927-ին հիմված «Իսկեչե թուրքական միությունը» - 1980 թվականներ հասել է առանց խնդիրների: Անվան մեջ «թուրք» բառի օգտագործման պատճառով, 1983 թվականին անվտանգության ուժերի կողմից հեռացվել է: Մարդու իրավունքների դատարանի 2008 թվականին Իսքեչե թուրքական միության ավելի վաղ բացած դատական գործն իրավացի է համարել: Արեւմտյան տրակիայի թուրքերը, վերջին տաս տարում Հունաստանում, Մարդու իրավունքների դատարանի ընդունած որոշման կիրառման հարցում պայքար են տանում: Այս հարցում էլ դատանիստեր են եղել հոգուտ վարտվելով արեւտմյան տրակիայի թուրքերի: 1983 թվականին սկսած եւ մարդու իրավունքների ամենահիմնական հարցը խախտած իրավիճակի դեմ 35 տարի պայքար է ընթանում:

Ազգային պայքարի օր

1988 թվականի հունվարի 29-ին արեւմտյան տրակիայի թուրքերը, ինքնությունները հերքող եւ իրենց ոչ համարող հունական դատարանի որոշման դեմ մեծ մասնակցությամբ ցույց կազմակերպեցին: Այս տարեթիվը անվանեցին ազգային պայքարի օր: Հունաստանը, այս օրը կատարված միջոցառումները ճնշում եւ արգելման ճանապարհ ընտրեց: 1990-ի ազգային պայքարի օրը, ամբողջ արեգելքներին թեեւ, հազարավորների մասնակցություն տեսավ: Սակայն այս օրը մի շարք հույներ հարձակում կազմակերպեցին: Երկու օր շարունակ, հարյուրավոր արեւմտյան տրակիայի մուսուլման թուրքեր վիրավորվեցին, այդ թվում Սքեչեի մյուֆթի Մեհմետ Էմին Աղա եւ ժամանակի անկուսակցական պատգամավոր Ահմետ Ֆաքիօղլուն:

Միայն թուրքական ինքնության հերքու՞մ

Հունաստանում խնդիրները ցավոք ոչ միայն թուրքական ինքնության հերքմամբ է բավարարվում: Օրենք եւ փոխադարձ համաձայնություններին թեեւ, իրենց մյուֆթիներին ընտրելու իրավունք չի տրվում: Հոգեւոր ազատություններ, ունեցվացքային իրավունքներ, հիմնադրամների առգրավված գույքերի վերադարձ եւ այլ…Գրագիր Չելեբի համալսարանի թուրքերեն, հունարեն եւ անգլերեն պատրաստած գրքում մանրամասն նշվում է արեւտմյան տրակիայի թուրքերի հանդեպ մարդու իրավունքների խախտման զեկուցում: Հունաստանում այս խախտումների ժամանակ Թուրքիայում Աղթամարի վերանորոգմամբ բացում, Մոր Գաբրիելի վերադարձ, Գյոքչեադա հունական դպրոցի վերաբացման, Ստամբուլի բուլղարական եկեղեցու վերանորոգման նման զարգացումներ են լինում:

Ցավոք ԵՄ հիմնարկների կողմից հարցի հստակ լուծման համար քայլեր չեն կատարվում: Այս իրավիճակի մասին չի իմացվում նաեւ իսմալական մի շարք երկրներում: Ցավոք այդ մասին թուրք մարդու իրավունքների կազմակերպություններ եւ մտավորականներ, տեղականից դուրս այդ մասին շատ էլ տեղեկություն չունեն: Հունաստանում մարդու իրավունքների խախտումների մասին զեկուցագրի նման այլ աշխատանքներ են ակընկալվում եւ էլ քիչ խախտումներ կգրանցվի:

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։