Գլոբալ Դիտանկյուն - 09

21 տարի առաջ 1997թ-ի փետրվարի 28-ին տեղի է ունեցել Թուրքիայի վերջին ժամանակաշրջանի ամենակարեվոր զինվորական հեղաշրջումներից մեկը։

Թուրքիայի տեսանկյունից զինվորական հարվածները չեն կազմում բացառված իրավիճակ։ Տաս տարին մի անգամ Թուրքիայում սովորական էր դարձել նման զինվորական նախաձեռնություններ՝ 1960, 1971, 1980, 1997 «28 փետրվար», 2007 «27 ապրիլ», 2016 «15 հուլիս»։ 1997 եւ 1980թթ-ի միջեւ գտնվում է 17 տարի, բայց զինվորական հարվածի տեր հրամանատար Էվրենը հազիվ 8 տարի առաջ հեռացել էր նախագահական պաշտոնից։   

Այժմ ներկայացնում ենք Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

Թուրքիայում ինչի համար 10 տարին մի անգամ հարվածներ են տեղի ունենում

Թուրքիայի նման խաղարկող երկրներին երբեք հանգիստ չեն թողնի միջազգային ուժերը։ Քանի որ հանգիստ թողնելու դեպքում լավ գիտեն թե ինչեր կարող են անել այդ երկրներ։ Դրա համար ընդմիշտ նման երկրներ կմնան հսկողության տակ, օրինակ Գերմանիան։ Երկու անգամ միջազգային համակարգը փոխելու փորձ կատարող եւ պարտվող Գերմանիան սահմանադրական առումով իրավունք չունի զինվոր պահել։

Թուրքիայի ներուժը հասկանալի է դարձել վարչապետ Ադնան Մենդերեսի մահապատիժում, ընդ որում հսկողության տակ է անցկացվել 1961թ-ի սահմանադրական ընտրությունները։ Թուրքիայում կատարվող զինվորական հարվածները միայն չունեն ներքին գործոններ։ Անցյալ շաբաթ «CIA»-ի նախկին պետերից Ջեյմս Վուլսին, ամերիկյան նախագահական ընտրություններին Ռուսաստանի Դաշնության միջամտության դատում խոստովանել է ԱՄՆ-ի անցյալում կատարած արտաքին միջամտությունների մասին։ 1980թ-ին Թուրքիայում կազմակերպվող զինվորական հարվածից հետո ԱՄՆ ազգային անվտանգության խորհրդատու Պոլ Հենզը, նույն օրերում ԱՄՆ նախագահ Ջիմի Քարթերին հաղորդել էր հետեւյալը․«Մեր տղերքը հաջողվել են»։ 1990-ականներին մեծ կասկածանքով սպանվող նախագահ Օզալը զարգացրել էր երկրի տնտեսություն եւ ազատությունը։ Ավելու ուշ վարչապետ Էրբականի օրոք վերելք ապրեց Թուրքիայի տնտեսությունը։ Թուրքիայի զարգացում եւ նրա հսկողության կորուստի հետ հասանք փետրվարի 28։

28 Փետրվարի ընթացքը

Ընթացքը սկսեց, երբ փետրվարի 28-ին տանկերը դուրս եկան Անկարայի Սինջան շրջանում։ Դա սովորական էր երեվում, բայց դուք ապրում էիք այդ երկրում, ընդ որում անցյալում կախաղան էին հանվել վարչապետներ եւ տանկերը շրջափակել էին խորհրդարանը։ Ազգային անվտանգության ժողովում իշխանությունը ստիպվեց ընդունել զինվորների պահանջը։ Բոլոր երկրում գտնվող բարբարոսները մի անգամից սկսեցին հերթ կանգնել գլխավոր հրամանատարության դեմ եւ անդամագրվել ժողովներին։ Նրանց շարքում էին հասարակական կազմակերպություններ, բյուրոկրատներ եւ դատավորներ, փաստօրեն ովքեր իշխանության անվանում էին «հետամնաց վտանգ»։

Արդյունքները

Ի հարկ է ընթացքը այսքանով չեր ավարտվել, տապալվող կառավարություն, անկայուն կոալիցիա, բերման ենթարկվող անձիք, գործից դուրս հանվող քաղաքացիներ, մահեր, ինքնասպանություններ, երիտասարդությունը խլվող սերունդ։ Հիմնական իրավունք եւ ազատությունների առումով ձեռք բերվող առավելությունների վերացումը եւ զինվորական կառավարության վերածվող Թուրքիան։ Ապորինությունների, առեվանգուների եւ թալանի ապացուցված ժամանակաշրջան։

Եւ Հետո

28 փետրվարը, Թուրքիային հսկողության տակ վերցնող ներքին եւ արտաքին ուժերի սարը պատերազմի խրատատվության վերջին հարվածն էր։ Ժողովրդին եւ նրա արժեքներին վերեվից նայող ու ազգայնամոլ հասկացողությամբ անհնար էր Թուրքիային ղեկավարել, դա պարզվում էր։ Գլոբալիզացիա եւ հաղորդակցության դարի ազդեցությամբ, բազմամշակույթ եւ ժողովրդավարության սահմանափակ փորձ ունեցող Թուրքիային այլեւս հնարավոր չեր ղեկավարել սառը պատերազմի խրատատվությամբ։ Հետ նայելուց տեսնում ենք որ փետրվար 28-ը սառը պատերազմի տեսակյունից չե, բայց խրատատվության առումով կառուցեց նորը։ Քանի որ այդ օրվանից մինջ այսօր ՖԵՏՕ-ից բացի բոլոր խմբերը ոչնչացան։ Փաստօրեն փետրվար 28-ը մաքրություն էր կատարել ՖԵՏՕ ահաբեկչական խմբավորման հուլիսի 15-ին ձեռնարկած քայլերի համար։ 250 զոհ եւ 2000-ից ավել վիրավոր ու նախագահ Էրդողանի չհանձնվող ղեկավարությամբ փրկեցինք հայրենիքի ապագա եւ պատիվը։  

28 Փետրվարի դասերը

Միջազգային դերակատարների համար կարեվորը խրատատվության հիմքը չե, այլ հենց ինքն է։ Նրանք ժողովրդավարություն կամ մարդու իրավունքների փոխարեն հաշվարկում են իրենց շահերը։ Դա կարելի է հաղթել, համակարգը ժողովրդին բացելով։ Փակ եւ ոչ հսկելի անվտանգության բյուրոկրատիան, խրատատվությունը արդատրող կարեվոր հանգամանքներից մեկն է։              

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։