ԱՄՆ-ի ռազմավարական սխալը

ԱՄՆ-ի ռազմավարական սխալը

Ադամ Մակկոնել

Թարգ․՝ Օմեր Չոլակօղլու

Երկու շաբաթ առաջ ամերիկացի պաշտոնայներից կազմված պատվիրակությունը քննարկումներ անցկացնելու համար ժամանել էր Անկարա։ Կողմերը հանդիպման ընթացքում լարված իրավիճակի վրա կենտրոնանալով հանդերձ, համաձայնվել են դժվարությունները հարթելու նպատակով հաջորդող ամիս հանդիպել եւ դիալոգի մեխանիզմ կազմել։

Բացի այս զարգացումից, վերջին չորս տարվա նման շարունակում են հարաբերությունները։ Թուրք պաշտոնյաները գրեթե ամեն օր քննադարոմ են ԱՄՆ-ի ՊՅԴ-ՊԿԿ-ի հետ համագործակցությունը։ Իսկ ԱՄՆ իր երկրում ահաբեկչական խմբավորում անվանվելով հանդերձ փորձում է այլ կազմակերպություն ցույց տալ ահաբեկիչներին եւ փախչում է հարցերին կոնկրետ պատասխաններ տալ։

Ամերիկացի մյուս պաշտոնյաներ եւ հետախուզական վարչություն «CIA» խոստովանել են, ՊՅԴ-ի ՊԿԿ-ի Սիրիայում մասնաճյուղը լինելու փաստը։ Բայց ամերիկացի մի շարք պաշտոնյա եւ խոսնակներ, Թուրքիան երկուսի համագործակցությունը արտահայտելուց ներվայնանում եւ խաղում են թատրոն։ Թուրքական հանրությունը ԱՄՆ-ի դեմ նեռվայնանալուց եւ ԹուրքիայիՎաշինգտոնի հանդեպ վստահությունը քչանալուց, ամերիկացի պաշտոնյաներ «ներվային ու «հոգնած» ձայներ են տալիս։Այս հավանականություններից բխող քաղաքականությունների պատճառով սխալ ուղղություն ընդունող ԱՄՆ-ը անընդհատ մեղադրում է թուրքական մամուլին։

ՊՅԴ-ՊԿԿ, վտանգ են սպառնում Թուրքիայի տարածքային ամբողջականության

ԱՄՆ-ը, ՊԿԿ-ՊՅԴ-ի հետ համագործակցության եւ աջակցության սկսեց 2014թին։ Այս որոշումը տեղի է ունեցել, ԻԼԻՊ-ի կողմից Թուրքիայի հյուսիսային սահմանի մոտ գտնվող Ռոժավա կատարվող հարձակման ընթացքում, ընդ ուրում Անկարան թույլ էր տվել Հյուսիսային Իրաքի քրդական ղեկավարության օգնության համար անցքին։

Օբամայի ղեկավարության պաշտոնյաների համա անհասկանալի էր, ՊՅԴ-ՊԿԿ-ի հետ համագործակցությունը թուլացնելու էր թուրք-ամերիկյան դաշնակցությանը։ Ի հարկ է 30 տարեկանում հերքիաթ գրելու երազ ունեցող «Բեն Րոդես»-ը Օբամայի արտաքին քաղաքականության գլխավոր խորհրդատուն լինի, ապա իրավիճակը հասկանլի էր դարձել մեզ համար։

Այս համագործակցության հիմքն էր կազմում, Թուրքիայում մի շարք քաղաագետների ասածի նման, սահմանամերձ հավասարակշռության ավանդական պահանջ։ 19-րդ դարի վերջից դա օսմանցիների եւ հետր Թուրքիայի Հանրապետության պաշտոնյանեերի համար եղել էր մտահոգության աղբյուր։ Օսմանցիների կամ Թուրքիային ուղղված վտանգների դեմ պաշտպանող լինելուց, Թուրքիան փնտռելու էր իր համար վտանգ չսպառնող հզոր երկրներից մեկին։

Թուրքիան այսպիսի մի դաշնակից էր եւ դա գտել էր երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ԱՄՆ-ին։ Ամերիկացիները մինջեւ սառը պատերազմի սկիզբը համարվող 1946թ-ը հեռու էին մնացել Թուրքիայի հետ համագործակցությունից։ ԽՍՀՄ-ի հետ սահմանկից լինող Թուրքիան, ԱՄՆ-ի համար լինելու էր առաջնային գիծ։ Այսպիսով ԱՄՆ վերակազմավորելու էր Թուրքիայի թույլ բանակին։ ԽՍՀՄ-ի վտանգը եւ ԱՄՆ-ի հետ փոխադարձ շահույթը վերացրեց Թուրքիայի մտահոգությունը։

Սառը պատերազմից հետո էլ իրավիճակը չփոխվեց։ Ռուսաստանը անցյալ երեք դարերի նման շարունակելու էր մեծ վտանգ լինել Թուրքիայի համար։ ԱՄՆ-ը մաս կազմելով տարածաշջանային պայքարների կարեվոր էր համարելու Թուրքիայում գտնվող ռազմական բազաները։

2014-ը շրջադարձային կետ

Բայց 2014թ-ին վերջում փոխվեց իրավիճակը։ Օբամայի ղեկավարության ոչ ակտիվ մոտեցման արդյունքում, Մոսկվան Սիրիայում ձերք բերեց առավելություն եւ շարունակեց վտանգ լինել Թուրքիայի տեսանկյունից։ ԱՄՆ եւ Օբամայի ղեկավարության ՊՅԴ-ՊԿԿ-ի հետ համագործակցությունը ավելի մեծ վտանգ սպառնեց Թուրքիայի համար։ Օբաման նախընտրեց Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը սպառնող համագործակցությունը։

ԱՄՆ-ի ՊԿԿ-ՊՅԴ-ի հետ համագործակցությունը վտանգ սպառնելուց Թուրքիայի համար, Վաշինգտոնը հեը թուլանում էր ռազմավարական դաշնակցությունը։ ԱՄՆ-ի սխալը քննարկելու հարցը թողնենք պատմաբաններին, բայց ԱՄՆ-ի սխալների հիմքում է ոչ քաղաքագիտական մոտեցում, սխալ տեղեկություն եւ կարճատես քաղաքականություն։ ԱՄՆ-ը, տարածաշրջանում չի ցանկացել համագործակցել դաշնակիցների, հատկապես Թուրքիայի հետ։   

Գյուլենը, թուրքական ինքնիշխանության համար սպառնալիք է

Ցավոք ԱՄՆ-ի անհաջող դաշնակից ընտրությունները, ոչ միայն ՊԿԿ-ի հարցով է սահմանափակ, այլ նաեւ 2013 թվականի դեկտեմբերից հետո թուրք ներքին քաղաքական ռադսիոնալ եւ անաչառ աչքով մոտենալ ցանկացողները, հասկացան, որ Ֆեթուլահ Գյուլենին հասցրեցին թուրքական ժողովրդավարության համար որպես սպառնալիք: Հուլիս 2016-ին կայացած անհաջող հեղաշրջման նախաձեռնությունը, Գյուլենի կողմակիցների թուրքական բանակի որոշ մարմիններում հեղաշրջման նախաձեռնության մեջ օգտագործելով, առկա սպառնալիքներին կից ավելացրեցին ուժգնություն եւ սպանություն: Մեկ այլ կերպ, Գյուլենի խմբավորումը, թուրքական հանրության եւ Թուրքիայի ժողովրդավար ճանապարհներով ընտրված քաղաքական առաջնորդությանը ուղված, ուժգնություն կիրառած սպառնալիք պետք է տեսնել:

Ինչպես, որ բոլորն են նկատում, Գյուլենը 199-ից ի վեր ԱՄՆ-ում է բնակվում: Դալ է ԱՄՆ-ի թուրքական ինքնիշխանության սպառնալիք հանդիսացող ՊՅԴ-ՊԿԿ-ի հետ համագործակցելուն ուղված մեկ այլ սպառնալիք Գյուլենի կացությանն է տեղ տալիս: Այս իրականությանը թեեւ, ԱՄՆ, Գյուլենին չի արտահանձնում Թուրքիային:

Այս թեմայի տրամաբանության առումով գնահատվում է մեկ այլ հարթություն: Եթե Միացյալ Նահանգները, որը սպառնալիք է համագործակցության է թուրքական տիրապետության, երբ տանտերերը, այլ, այն է, որ ոչ թե ժամանակն է դիտվում է որպես պոտենցիալ սպառնալիք ռազմական ներկայության Թուրքիայում. Ինձ անձամբ կցանկանայի ասել, որ դա այդպես չէ, բայց ես չեմ համարում թուրք քաղաքական գործիչ, որը պատասխանատու է ընտրական շրջանի եւ ընտրողների կյանքի եւ բարեկեցության համար: Թե քաղաքացիական, թե զինվորական թնդանոթները, վերջին հինգ տարիների իրադարձությունները Թուրքիայի իշխանությունների համար լրջորեն բարդացնում են, թե ինչպես է ԱՄՆ-ն տեսնում իր ռազմական ներկայությունը երկրում:

Այս վերջին իրադարձությունները եւ, ամենայն հավանականությամբ, ապագան սցենարները, մարդիկ, եթե դուք նայեք առումով թուրքական իշխանությունների համար մի ակնթարթում, տրամաբանորեն, տեղակայված է Թուրքիայում հանենք այդ եզրակացության, որ է վտանգվել թուրքական գերիշխանության են ամերիկյան ուժերը: Սա նշանակում է, որ նախորդ 70 տարիների ընթացքում ուժի մեջ մտնող սցենարը, այսինքն, սցենարը, որով ԱՄՆ-ի ուժերը ընկալվում են որպես թուրքական ինքնիշխանության երաշխավորը, այժմ հիմնովին փոխվել է: Երբ խոսքը վերաբերում է այս եզրակացությանը եւ այնպիսի փաստերին ու տրամաբանությանը, որոնք հանգեցնում են նման հետեւանքների, թուրքական քաղաքական գործիչները (եւ քաղաքացիները) այժմ լավ պատրաստված են հասկանալու, թե ինչու են նրանք սկսում են ավելի շատ անապահովություն ցուցաբերել ԱՄՆ-ին եւ ԱՄՆ-ի վերջին գործողությունների հանդեպ տհաճ եւ անգամ զայրացած արձագանք դա ապագան:

Փոխված ռազմավարական պերսպեկտիվ

ԱՄՆ-ն եթե ՊՅԴ-ՊԿԿ եւ Ֆեթուլահ Գյուլենի եւ երկուսի հետ միասին թուրքական ինքնիշխանությանը ուղակի կերպ ուղված սպառնալիք է, ապա Թուրքիայի 75 տարի առաջ հայտնաբերած «սահամանանց կարգավորող» չի նշանակում: Փոխարենը, Միացյալ Նահանգները, կարծես, 19-րդ դարում «ուղղակի սպառնալիքի» մեջ է մտել, որը գտնվում է Մեծ Բրիտանիայում եւ Ֆրանսիայում, որտեղ Ռուսաստանը զբաղվել է երեք դարերի ընթացքում: Այս դերասանները զբաղված էին Օսմանյան կայսրությունից կտրված կտորներով:

ԱՄՆ-եթե զինված փորձում են կոտրել դուրս կտոր են Թուրքիայի Հանրապետության ռազմատենչ աջակցում է մի խումբ, եւ եթե ներկայիս Թուրքիայի պետական կառույցները, որոնց նկատմամբ արդեն փորձել է թափանցել բռնի կրոնական հոստինգ կազմակերպությանը, ամերիկյան պաշտոնատար անձանց այլեւս 19-րդ դարի Բրիտանիան աչքերում Թուրքիայի, Ֆրանսիայի Նրանք հասկանում են, որ դրանք Ռուսաստանից եւ Ռուսաստանից չեն տարբերվում: Հետեւաբար, թուրք քաղաքական գործիչները, որոնք համարվում են ժողովրդավարական ուղիների ներկայացուցիչներ իրենց քաղաքացիների դեմ, կփորձեն եւս մեկ «միջսահմանային հավասարակշռող» փնտրել կամ հարցերը վերցնել իրենց ձեռքում:

Դրա օրինակն է, որ վերջին տասնամյակների ընթացքում թուրքական պետությունը ցույց է տվել շատ լուրջ ջանքեր, որպեսզի ինքնակարգավորվի ժամանակակից զենքի զարգացումը: Անցյալ շաբաթ թուրքական զինված ուժերը (TSK) հայտարարել էին, որ զինված, անօդաչու հողային տրանսպորտային միջոցները կօգտագործվեն Աֆրինից ՊՅԴ-ՊԿԿ-ի շահագործման մեջ:

19-րդ դարից ի վեր Օսմանյան կայսրություն եւ Թուրքիան ոչ միայն զենքի առումով, այլ սպաների տակտիկային ուսուցման առումով, օտար ուժերին կախվա է եղել: Սակայն, վերջին զարգացումներով, Եփրատի վահան եւ Ձիթենու ճյուղ գործողությամբ, զինված դրոնների նման, գրեթե ամբողջ թուրքական հայտնաբերման ապրանքներ-զենքեր են օգտագործվել:

Բայց ավելի կարեւոր է, որ այդ գործողությունները ոչ միայն բարձր արդյունավետ են, այլեւ քիչ քաղաքացիական զոհեր են առաջացնում, քանի որ նրանք շատ զգույշ են ծրագրված եւ ուժգին հարձակողական քայլերի: Այսինքն, թուրքական ռազմական պլանավորողներն ու սպաները զարգացրել են հնարավորություններ, որ Միացյալ Նահանգները դեռեւս չի ցուցաբերել հակահարձակման պատերազմում եւ նույնիսկ քաղաքային պատերազմում: Իսկ պատերազմի ավարտից հետո թուրք օգնության աշխատողները արագորեն ակտիվանում են, որպեսզի նրանք կարողանան վերակառուցել տեղական ժողովրդի կյանքը եւ համայնքները: Ընդհանրապես, թուրքերի կախվածությունը արտաքին զենքի, տեխնոլոգիայի եւ մարտավարության վրա, արագորեն նվազում է:

Այստեղ ցանկանում եմ շեշտադրել, որ առկա եւ նախկին ԱՄՆ ղեկավարության այս ճանապարհի ընտրությունը, թուրքական զինված ուժերին եւ ռազմական պաշտոնյաներին նման որոշում կայացնելու են տարել: ԱՄՆ պաշտոնյաները եթե ցանկանում են թուրք քաղաքացիներին եւ քաղաքական գործիչներին համաձայնել, որ վստահելի են եւ թուրքական ինքնիշխանությանը սպառնալիք չեն հանդիսանում, ապա տարբեր որոշում եւ կատարումներ պետք է որդեգրեն: