Գլոբալ Դիտանկյուն - 11

Այժմ ներկայացնում ենք Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

ԱՆՀԱՂԹԵԼԻ ԴԱՐԴԱՆԵԼ, ՉԸՆԿՆՈՂ ՄԱՐԴԿՈՒԹՅՈՒՆ

Երկրների պատմական անցյալում գտնվում է ճակատագրական դեպքեր։ Նշյալ դեպքերը կարող են փոխել աշխարհի պատմությանը։ 103-րդ տարին հիշելուց Դարդանելի պատերազմը, ապա համարում ենք ճակատագրական։ Այս պատերազմի նպատակներից էին Ստամբուլի գրավումը, օսմանյան կայսրության փլուզումը եւ Ռուսաստանին ծովից օգնություն ուղարկել։ Դրա համար Ֆրանսիա, Ավստրալիա, Կանադա, Նոր Զելանդիա, Հնդկաստանի նման Անտանտյան երկրների հարյուրհազարավոր զինվորները հասել էին Դարդանել։ Ծովից անցնելու համար հարձակվում էին իրենց բոլոր ուժերով։ Ծովային ճանապարհի փակման արդյունքում որոշեցին ցամաքից գրավմանը։ Բոլոր անբավարար միջոցներով հանդերձ թույլ չտվեց Օսմանյան կայսրությունը։

Պատերազմը սկսեց 1915թ-ի փետրվար ամսում եւ ավարտվեց նույն տարվա վերջում, որը թողեց հարյուրհազարավոր զոհ, կորուստ, գերի եւ վիրավոր։ Նախկին պատերազմներում անհաշվելի զոհերի պատճառով այս ճակատամարտում զինվոր էին դարձել ավելի երիտասարդներ։ Պատերազմի այլ անվանումն է «15-նոցների պատերազմ», որը ունի նաեւ երգ։ Այդ թվականում բազմաթիվ դպրոցների աշակերտներ մասնակցել էին պատերազմին։ Գալաթասարայ, Իզմիր եւ Կոնիայի դպրոցները այդ տարի չեն ունեցել շրջանավարտներ։

Ինչքան էլ պատերազմի արխիվներ չլինեն, ապա Օսմանյան կայսրությունը ունեցել է մոտավորապես 250 հազար զոհ։ Նրանց մեծամասնությունը սովորում էին համալսարան, դպրոց կամ վանքերում։ Այսքան կրթված մարդու կորուստը ապագայում ավելի ծանր էր լինելու երկրի համար։ Բացի ներկա Թուրքիայի տարածքից ապա պատերազմ մասնակցել էին նաեւ բալկանյան, միջին արեվելյան եւ կովկասյան երկրների ազգեր։ Այստեղ ձեզ հետ ուզում եմ կիսվել կոսովոցի Իլյաս հոբարի հիշողությունները։ Իր գյուղից բազմաթիվ անձիք մասնակցել են ճակատամարտին, բայց վերադարձել է ընդամենը 3 զինվոր։ Նրանք գյուղ վերադառնալուց մտածել են թե ինչպես կարող են բացատրել իրենց հարեւանների երեխաների սպանությունը։ Նրանք հերթականությամբ գյուղ մուտք կատարելուց ասել են, որ «Նրանք անպայման կգան»։

Դարդանելի պատերազմը իրականությունում ճնշված ազգերի օսմանյան բանակում իմպերիալիզմի դեմ կռիվն էր։ Անբավարարություններով հանդերձ տարածաշրջանը չի հանձնվել իմպերիալիստական երկրներին։ Դարդանելի ճակատամարտից հետո ազատագրական պայքարում էլ Հնդկաստան եւ Աֆղանստանի մուսուլմանները շարունակել են օգնության։ Փաստօրեն Դարդանելի հաղթանակը դարձել է մարդկության հույսը։ Այսօր նույն երկրներ աշխարհի տարբեր մասերում շարունակում են գրավման եւ այդ պատերազմը վար ապացույցն է եղել իմպերիալիստների ծանր պարտության առումով։ «Մասնատել եւ ղեկավարել» հասկացողության դեմ կարելի է դեմ կանգնել միայն միասնական ուժով։

Ի հարկ է բոլոր տեսակի իմպերիալիստական հարձակման դեմ կանգնել ունի իր արժեքները։ Բայց մեծ կարեվորություն ունի թե դա ինչպես եւ որ միջոցներով է կատարվում։ Ներկայումս իմպերիալիստական հարձակումներին դեմ կանգնելուց, ցավոք սրտի լսում ենք մի շարք ծայրահեղ արտահայտություններ։ Մարդիկ թշնամու դեմ ամպայման զգում են ատելություն, բայց Դարդանելի պատերազմից հետո տեղի ունեցող զարգացումները մեզ համար ուղղեցույց են։

Ավստրալիա եւ Նոր Զելանդիայի նման երկրներ ընդհանրապես պատերազմ չեին մասնակցել, դրա համար էլ այս ճակատամարտը նրանց գիտակցությանը կազմել է ազգ լինելու հասկացողությունը։ Իսկ Թուրքիան իր պատմության ընթացքում հաղթելուց կամ պարտվելուց չի ստեղծել «այլ» հասկացողությունը։ Դա այդպես է եղել նաեւ Դարդանելում, 250 հազար զոհ եւ կորուստ ունենալով հանդերձ երբեք չենք ստեղծել օտարացում այլ ազգերի համար։ Մեր հասկացողությունը ամենալավ բացատրում է, պատերազմից հետո Աթաթուրքի, Անզակների համար արտահայտած հետեւյալ խոսքերը․«Հեռու երկրներին իրենց զավակներին պատերազմ ուղարկող մայրեր, վերջ տվեք ձեր արցունքներին։ Ձեր զավակները քնում են մեր սրտում։ Նրանց հոգին հանգստանում է մեր հողերում եւ արդեն դարձել են մեր զավակները»։

Իմպերիալիստների դեմ օտարացում եւ ծայրահեղություն պարունակող խոսքերը կփոքրացնեն մեզ։ Մենք նման պայքարներում ինչքան օգտվենք մեր արժեքներից ապա այդքան հույս կսփռենք մարդկությանը։ Իմպերիալիստական հարձակումները կարճաժամկետ ունեն հաջողություն, ապա մենք առանց օտարացում եւ ծայրահեղության կարող ենք պաշտպանել մարդկությանը։ Շահույթ սպասող կարճաժամկետ հարձակումները ուշ կամ շուտ ստանալու են ծանր պարտություն։  

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։