Գլոբալ Դիտանկյուն - 17

Թուրքիան, 2018թ. հունիսի 24-ին բացառիկ կերպ, իր պատմության 32-րդ ընդհանուր եւ առաջին նախագահական ընտրությունները կիրականացնի: Թուրքիան իր առաջին ընդհանուր ընտրությունները օսմանյան կայսրության օրոք 1876 թվականին է իրականացրել: Այդ ընտրություններին հետեւել են 1878, 1908, 1912, 1914 եւ 1919-ի ընտրությունները: Այդ շրջանում 6 անգամ ընտրություններ են կազմակերպվել: Հանրապետության օրոք, միակուսակցական շրջանը ներառյալ 25 անգամ ընդհանուր ընտրություններ են կազմակերպվել: Միակուսակցական շրջանում 1923, 27, 31, 35, 39, 42 թվականները ներառյալ 6 անգամ ընտրություն է կայացել: Բազմակուսակցական համակարգի սկսած 1946-ից մինջ այսօր 19 անգամ ընտրություն է տեղի ունեցել: Սույն թվականի հունիսի 24-ին 20-րդ անգամ ընտրություն կկազմակերպվի:

Թուրքիայի առաջին ընտրությունների կայացած 1876-ից ի վեր ընդհանուր ընտրությունների կայանալիք սույն թվականի հունիսի 24-ի ընտրությունները ներառյալ, 142 տարվա ընթացքում 32 ընդհանուր ընտրություններ կայացած կլինեն: Մյուս կողմից էլ հեղաշրջումների ժամանակ չկայացած ընտրություններն էլ պետք է աչքի առնել:

Տարբեր ընտրական շրջաններ

Անշուշտ ամեն ընտրություն, կամ էլ ընտրական շրջաններ ունեն իրենց առանձնահատկությունները: Օսմանյան շրջանում կայացած ընտրությունները, իշխանի նման ավանդական, խալիֆայության եւ շեյհուլիսլամի նման կրոնական մարմինների ողած ժամանակ է կայացել: Թուրքիան, ժողովրդավարության է անցել խալիֆայություն եւ շեյհուլիսլամի նման մարմինների ողած ժամանակ եւ չեն քննարկվել Թուրքիայի իսլամ եւ ժողովրդավարության հարմարության լինել չլինելու թեման: 1923-1949-ի ընտրությունները միակուսակցական ընտրություններ են:

 Այս շրջանում, ընդդիմադիր կուսակցություններին թույլ չտրվի անգամ, օսմանյան շրջանից սկսած ընտրության ավանդույթի մոռացության չմատնվելու, արեւմուտքի ֆաշիզմ եւ նացիզմի անցած օրերին, ձեւական էլ լինի ընտրություններ են կայացել:

Թուրքիան 1946-ին բազմակուսակցական շրջանի է կրկին անցել: 1876-1943 թվականների ընթացքում երկաստիճանային, 1946-ից սկսած մեկ աստիճանային ընտրություններ են կայացել: Երկաստիճանային համակարգը, այսօր ԱՄՆ-ի համակարգին է նման: Այս համակարգում, ընտրողները, երկրորդ ընտրողներին են ընտրում, ովքեր էլ պատգամավորներին: Երկաստիճանային համակարգը, հիմքում ընդհանուր ձայներին անվստահության արտահայտում է: 2018թ. հունիսի 24-ին Թուրքիան, ընդհանուր ընտրությունների հետ միասին իր պատմության առաջին նախագահական համակարգի ընտրություննը կիրականացնի: 1876-ից ի վեր կառավարության ընտրությամբ անցած խորհրդարանի մեջից դուրս գալուց, այս անգամ պատգամավորների հետ կառավարություն հիմնելիք նախագահը, առանձին առանձին է ընրտրվելու: Թուրքիայում նախագահական կառավարական համակարգի հարկավորության մասին, 2017-ի հանրաքվեից առաջ գրածս «Ազդեցիկ, վճռական եւ հզոր Թուրքիայի համար նախագահական համակարգ» գրքին կարող եք նայել:

Ընտրությունների հասկացողությունը

Ժողովրդավարություն, իր ուժն հիմնականում, ոչ թե պարունակած ղեկավարությունից, այլ հատկացրած իրավասություններից է առնում: Անցյալ շրջաններում քաղաքական համակարգերի համար իրավասությունների տարբեր ձեւեր էին գործում: Ապագայում դա կլինի նաեւ այլ կերպ: Այսօր, ժողովրդավարությունը քաղաքական համակարգերին հանրային իրավասություն բերող, երեւի թե միակ ձեւն է: Այս իսկ պատճառով ընտրությունների միջոցով քաղաքական համակարգերը, ղեկավարների կողմից իրավասու տեսնել-հաստատելը, պետություն-ժողովուրդ համախմբելու եւ զորակցելու առումով բավականին իմաստուն է: Ընտրությունների միջոցով ժողովուրդից ուժ առած քաղաքական համակարգերը, եւ ներսում եւ միջազգային հարթակներում ավելին ուժեղ են լինում, որն հակառակ է գործում հանրային աջակցություն չունեցող համակարգերում, որում գործում են մարդու իրավունքներ եւ ազատությունների խախտումներ:

Ժողովրդավարություն-զարգացություն հարաբերությանը նայելիս, քաղաքական ընտրությունների մեջ գտնված հանրությունների կողմից իրավասու տեսնել չտեսնելու կարեւորության առումով հեշտությամբ կարելի է տեսնել: Այսօր աշխարհի ամենազարգացած, բարեկեցիկ երկրները ղեկավարվում են ժողովրդավարությամբ: Ամենախնդիրային երկրները ղեկավարվում են ոչ ժողովրդավար կերպ: Ժողովրդավարություն, ազատություն, մեծամասնություն-տնտեսական զարգացման հարաբերությանը համար ամենավառ օրինակ կարող է լինել Թուրքիայի 2000-ական թվականներից ի վեր կիրառած քաղաքականությունները: Փետրվար 28-ի հեղաշրջում եւ շարունակ կիրառված ոչ ժողովրդավար եւ ճնշող քաղաքականությունների արդյունքում, Թուրքիայում մեկ անձին հասնալիք եկամուտն ինչել էր 2000 դոլարի մակարդակի: 2000-ական թվականներից ի վեր ավելի ազատամիտ, ժողովրդավար եւ մեծամասնության քաղաքականությանբ կիրառումներով Թուրքիայում մեկ անձին հասնալի եկամուտն հասավ 10000 դոլարի մակարդակը:

Եթե աչքի առնենք 1876-ի առաջին ընտրությունը, ապա Թուրքիայի ժողովրդավարության պատմությունը էլ ավելին հին է քան այլ բազում երկրներ: Այս 142 տարվա ընթացքում տարբեր համակարգերով ղեկավարվելուն թեեւ, Թուրքիան հիմքում ժողովրդավարության պայքարն է իրականացրել: Հետհայացքի ժամանակ տեսնում ենք, որ ոչ ժողովրդավար կիրառումների առումով գերմանական նացիզմի կամ էլ իրալական ֆաշիզմի մոտեցող բռնատիրության չի հասել: 2000-ից հետո ժողովրդավարություն եւ ազատությունների ուղին բարձրացրել, ճնշող որոնումները հետեւում է թողել: Գերմանիա, Ավուստրալիա եւ Նիդեռլանդների նման երկրներում Թուրքիայի ընտրողներին ձայն օգտագործելու եւ հավաքվելու, քաղաքական իրավունքներին թույլատրություն չճանաչվելիս, Թուրքիայի ձեռքբերած ճանապարհ եւ ժողովրդավարության փորձը, մի շարք երկրների համար օրինակելի է: Ովքեր կացանկանան կարող են մոտիկից տեսնել 142 տարվա փորձտ, որը կայանում է հատկապես օրենքի հսկողությանբ, քաղաքական կուսակցությունների ակտիվ մասնակցության եւ ցանկացողի դիտարկությանբ ներքո:

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։