Գլոբալ Դիտանկյուն - 23

Թուրքիան հունիսի 24-ին իր պատմության 32-րդ անգամ ընդհանուր եւ առաջին նախագահական համակարգի ընտրություններին կգնա: Արդարություն եւ զարգացում կուսակցություն, նախագահական դաշնակցություն, հանրաքվեի արդյունքում ընդունված Նախագահական կառավարական համակարգի մեջ խնդիրներին թե ինչպես է լուծում գտնելու երաշխիքներ առաջ բերելիս, Ազգ դաշնակցության մեջ կուսակցությունների ամենամեծ երաշխիքներից է խորհրդարանական համակարգ վերադառնալ: Ընտրություններին հաղթելու դեպքում, սահմանված ժամանակում արագ կերպ պառլամենտական համակարգի հետ վերադառնալու քննարկումներ են կայանում:

Ընդդիմադիր կուսակցություններն ինչքան էլ դեմ լինեն, Նախագահական համակարգն ընդունվել է հանրաքվեի արդյունքում ժողովուրդի կողմից: Նոր համակարգը հունիսի 24-ից հետո լիովին կսկսի գործել: Ընդդիմադիրները դեռ նոր համակարգը առանց փորձելու, ժողովուրդի առջեւ խնդիրներին լուծում բերել – չբերելու հարցը չտեսնելով, անվանաբար մերժում են: Այն էլ հետ բերել ցանկացած համակարգը 140 տարի շարունակ Թուրքիայում բազում խնդիրներ առաջացրած համակարգ է: Անշուշտ խորհրդարանական համակարգի լավ կերպ կիրառված երկրներ էլ կան:

1961-ի սահամադրությամբ համակարգված, ոչ մի կերպ ժողովուրդի ներկայացուցիչների կողմից չհսկված ռազմական եւ դատական իշխանության ճանապարհը բացած խնդիրները լավ է իմացվում: Մահապատժի ենթարկված վարչապետ եւ նախարարներ, սպառնալիքների ենթարկված քաղաքական գործիչներ, խորհրդարանը շրջափակված նախագահի դեմն առնված ցավերի օրինակները դեռ չեն սառել:

1961-ի սահմանադրությամբ բերված եւ կառույց, վարման մեջ ժողովուրդի ներկայացուցիչների ոչ մի կերպ ազդեցիկ չեղած դատական բյուրոկրատիայի թողած փոշիները դեռ առկա են:

Հեղաշրջումներ, ռազմական միջամտություններին որպես իրավասության միջոց տեսնող, կյանքին եւ արտաքին աշխարհին մեջքը թեքած, փակ համակարգի մեջ աշխատող բարձրասաիճան դատական բյուրոկրատիա, երկրի սովորական զարգացման, ժողովրդավարացման եւ էլ ավելին ազատականացման հարցում դեմն է առել:

Մեր բյուրոկրատիան, որն իր կարգավիճակով արդեն ստատուս քվոն է, չի ստացել որեւէ հետագա նախաձեռնություն `հաճախ փոխվող քաղաքական ուժերի եւ կոալիցիայի պատճառով: Որքանով կարող է ռացիոնալ լինել բյուրոկրատի համար նախաձեռնություն ձեռնարկել, անհանգստանալով, որ չի վստահի, որ հաջորդ իշխանությունը կաշխատի նրա հետ եւ որ նա հաշվի կառնի այն, ինչ նա անում է, երբ նա փոխվում է:

Թուրքիան չի գործի ըստ իրենց սեփական ցանկութիւններուն, օտարերկրյա խնամակալություն տարրեր ներքին խնամակալություն տարրերի գլոբալ դերասան, որի ազդեցությունը խաղում տնտեսական միջամտությունների կամ ահաբեկչական աճող ներհամակարգային մնացորդների նույնպես չի անհետացել ավելի լիարժեք, սակայն.

Կենդանի խնդիրները եւ համակարգային խնդիրները, կարծես թե, ԱՀ-ն մոռանում են տարիներ: ԱԶԿ-ի իշխող իշխանական տարիները, որոնք շարունակվում են 2000 թվականից հետո 4 ժամանակաշրջանում, չեն մոլորեցնում: Սա համակարգային վիճակ չէ, այլ բացառություն:

Իսլամական աշխարհում էլ արեւմուտքից դուրս երկրներում երկու հիմնական հարցեր են գործում: Ժողովուրդի ընտրություններին քաղաքականությանը բավականին չարտացոլվել, կառավարության գալուց հետո ժողովրդավար փոփոխության չկատարելը: Թուրքիայում ընդունված նախագահական համակարգով, Նախագահ դառնալու համար հարկավոր է առնվազն ձայների 50+1 տոկոսը, այն, որ դա արդեն նշանակում է հիմվել ժողովուրդին:

Խորհրդարանական համակարգը Թայիփ Էրդողանի նման շատ հզոր առաջնորդների ժամանակ կարող է եւ խնդիրներ չառաջացնել: Սակայն, մեր քաղաքական պատմությանը նայելիս մի կուսակցության մշտապես ընտրություններ հաղթելը, քիչ երեւացած դեպքեր են: Այս ամենը Թայիփ Էրդողանի անձնական հաջողությունն է: Պետք է իհարկե մտածել նաեւ Էրդողանից հետո ժամանակը:

Այս շրջանակում Արդարություն եւ զարգացում կուսակցությունը իր համար դժվարը, սակայն ճիշտը կատարեց: Կատարված փոփոխությունը, Թուրքիայում քաղաքականության տերն արդեն ժողովուրդն է: Ժողովուրդի վավերացումը չստացած արտաքին եւ ներքին ուժերն արդեն չեն կարող գործել քաղաքական ասպարեզում: Ընդդիմությունից ակընկալվում է նոր համակարգն առանց փորձելու, անցյալի չգործող համակարգին եղած վերադարձի ոչ թե ջանքերը, այլ կիրառման հետ կապված հավանական խնդիրներին լուծում գնտել:

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։