Գլոբալ Դիտանկյուն - 27

Իր կյանքը մուսուլմանների ժամանակակից գիտություններին նվիրած գիտնական, Դոկ. Պրոֆ. Ֆուաթ Սեզգինը, այս շաբաթ կյանքից հեռացավ 94 տարեկան հասակում: 94 տարիներիը ընթացքում հաջողություններ եւ թողած ժառանգություններն այնքան շատ են, որ գրեթե մի քանի մարդու իր կյանքում իրականացնելիք շատ ավելինն են Ֆուաթ Սեզգինը, անդադար աշխատող ժամացույցի նման աշխատել եւ ժամն առաջին անգամ կանգնելիս կյանքից հեռացել է կարծես թե:

Ին՞չն է այս գիտնականին մյուսներից առանձնացնողը:

Բիթլիսից ճանապարհորդություն դեպի աշխարհ…

Ֆուաթ Սեզգինը 1924-ին ծնվել է Բիթլիսում: Կրոնական հիմնական գիտելիք եւ արաբերեն կրթությունը տարածքի հոգեւորական կենտրոնում հորից է ստանում: Ակադեմիկական կյանքը 1943-ից հետո Ստամբուլի համալսարանի Գրականության բաժնում, արեւելագիական ինստիտուտում է շարունակում: Այստեղ ծանոթանում է գերմանացի օրիենթալիստ Հալմութ Ռիթերի հետ:

Որոշ ժամանակ վատից լավն է ծագում…

Դասախոս Ֆուաթը, ակադեմիական աշխատանքները շարունակելիս, 1960-ի հեղաշրջումից հետո, մյուս այլ գիտնականների հետ համալսարանից հեռացվում են: Միակ մեղքը, եղբոր Դեմոկրատական կուսակցության տարածքային ղեկավարի պաշտոնում լինելն էր: Դասախոսը 36 տարեկան հասակում, դեռ երիտասարդ ակադեմիկոս դառնում է գործազուրկ: Սկայն ինչպես միշտ արդար, աշխատասեր եւ ստեղծագործ մարդիկ, թեեւ երկրի բոլոր դռների փակվլուն, աշխարհի այլ հատվածներում հնարավորություններ են բացվում:

Նա հրավիրվում է ԱՄՆ եւ Գերմանիա: Նա նախընտրում է Գերմանիան, ավելին տարածքային մոտիկության համար: Տարիներ անց համալսարանից իրեն հեռացրած սպաներին երախտապարտություն է հայտնում հետեւալ խոսքերով՝ «Ձեր արած քաղաքականությունները չեմ հավանում: Սակայն շնորհակալ եմ: Եթե դուք ինձ համալսարանից չհեռացնեիք, ես Գերմանիայում չեի կարող գիտական աշխատանքներ վարել»: Գերմանիայում կատարած աշխատանքներով իսլամական գիտության պատմություն, գիտական պատմության երեւի թե աշխարհի հարգելից գիտնականներից մեկն է համարվում:

Մուսուլմանները պատմութոյւն չկաի՞ն

Դասախոս Ֆուաթի կյանքին նայելիս, գիտական բնագավառում աշխարհը նվաճող անձի է նման: Նա գրադարաններից էլ ավելին մեծ գրադարաններ էր վազում: Նա տարիներ շարունակ այլ ոչինչի համար ժամաակ չաևանձնացնելով, գիտության համար աշխատանքներ էր կատարում: Նրա արտահայտությամբ, կեսօրյա ճաշը երկար ժամանակ միայն հաց ու պանիր էր եղել:

Ինչ է բերում Ֆուաթ դասախոսը, անսպասելիորեն աշխատելով գերհզոր ուժով: Այն ժամանակաշրջանում, որտեղ նա ապրել է «գիտական» ընդունումը, ինչպես նաեւ այսօրվա որոշ շրջաններում ձեռք բերված հարգանքը, որոշ շրջանակների մեջ դեռեւս վավեր է: Այն համոզմունքը, որ մահմեդականները չեն նպաստում ժամանակակից գիտությանը, եւ այսօրվա գիտությունն ու տեխնոլոգիաները հիմնված են հին հունական եւ հետագա եվրոպական զարգացումների վրա: Տարրական դպրոցի առաջին կամ երկրորդ շաբաթվա ընթացքում նա մեզ սովորեցրեց, որ մահմեդական գիտնականները հավատում են, որ աշխարհը կրում է հորթի եղջյուր: Ես աղքատ տղա, մոտավորապես 30 տարի անց, մահմեդականներ, 9-րդ դարում հասարակածի երկարությունը մի քանի մեթոդ 40 հազար կմ: Ինչպես կարող եմ նույնիսկ իմանալ, որ կարող եմ սովորել չափել »:

Ֆուաթը հստակ ցույց է տալիս, որ մահմեդական գիտնականների ներդրումը իր ուսումնասիրություններին, բնական գիտություններին եւ բազմաթիվ տեխնոլոգիական զարգացումներին: Մուսուլմանական գիտնականների բնօրինակի ներդրումներից բացի, այն նաեւ ապացուցում է, որ հին Հունաստանի գիտությունը եւ փիլիսոփայությունը փոխանցվում է ժամանակակից դարաշրջաններին `մահմեդական գիտնականների շնորհիվ:

Չնայած այս ամենին, կյանքը պատմության մեջ չէ: Շատ ցավալի է, որ շատ արեւմտյան երկրները իսլամական երկրներից շատ հեռու են այսօր, իսլամական գիտությունների ոլորտում իրականացվող ուսումնասիրությունների առումով: (http://fazlioglu.blogspot.com/2018/06/prof-dr-ihsan-fazlioglu-prof-dr-fuat-sezgin-ilebilim-tarihi-uzerine-soylesi-pdf.htm)

Ինքնությունը, մոտեցում եւ հավելումները

Ֆուաթ Սեզգինը, Ռիթերի միտք եւ աշխատանքներից է ազդվում: Դեռ առաջին հանդիպման ժամանակ Ռիթերի թվարկած իսլամական գիտության մեծ անուներն ավելի վաղ չեր լսել: Նա Ռիթերն հարցնում է թե օրեկան ինչքան է ժամ է աշխատում: Ֆուաթը նրան պատասխանում է, որ օրեկան 13-14 ժամ է աշխատում, որին Ռիթետ նրան ասում է՝ «այս աշխատանքով գիտնական չես դառնա»: Ֆուաթը կարելի է ասել դրանից հետո օրեկան շուրջ 17-18 ժամ էր սկսել աշխատել: Անշուշտ դասախոսի մուսուլման գիտականենրի գիտություն եւ տեխնոլոգիաների զարգացման հարցում հատորներով լի աշխատանքների մասին շատ է գնահատել: Դրա հետ միասին, Ֆուաթը ոչ միայն գիտնական է, այլ նաեւ բնագավառի գիտական կառուցման համար հիմնադրամ եւ ինստիտուտի հիմնող անձն է:

Երկու Գերմանիա

Ֆուաթ դասախաոսի կյանքում Գերմանիան կարեւոր տեղ ունի: Նախ 1960-ի հեղաշրջման ժամանակ դռների փակվելիս, իրեն հնարավորություն տված Գերմանիայի գիտական պատմությանը շատ բան է պարտք: Նա հաճախ է այդ մասին երախտագիտություն հայտնել: Գերմանիայում այդ տարիներին ինքնավստահությամբ է շարժվել եւ առանձ որեւէ կոմպլեկսավորման, աշխատանքներ վարել: Այդ օրերի Գերմանիան բարձր գնահատության է արժանի: Այսօրվա Գերմանիան նախկին մոտեցումներից շատ հեռու է:

Ամբողջովին իր հնարավորություններով ստեղծած գրադարանը, Թուրքիա տեղափոխել ցանկանալիս, գրքերն իր վրա անցնկացնելու մեղադրանքով դատ էր բացվել: Իր այդտեղի գրադարանի դռները փակվել եւ մուտքը դասախոսին արգելվել էր: Նա այդ հարցը չեր ցանկացել քաղաքականացնել եւ հեռու էր պահել հանրության տեղեությունից: Ֆուաթ դասախոսի մասին շատեր չեն իմացել: Նա իր կատարածներ ու գրածներով, ամբողջ աշխարհին հավելումներ կատարելով կյանքից հեռացել է: Դրախտ թող լինի նրա տեղը:

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։