Törek ğalime, professor Mostafa Önӓr hӓm anıñ şӓkertlӓre belӓn bӓyle êşçӓnlege

  Bügenge yazmabıznı ″Tatar-İnform″ mӓğ’lümat  agentlığınıñ xӓbӓrçese, jurnalist Zilӓ Möbӓrӓkşina xӓbӓrlӓrenӓ, ″Wikipedia″ mӓğ’lümatlarına, internet çeltӓre yazmalarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  Qardӓş xalıqlarnıñ üzara tığız aralaşuı, tatu xezmӓttӓşlege alarnıñ ayırım-ayırım hӓm tulayım köçӓyüenӓ, zurraq tizlek belӓn üseşenӓ êtӓrgeç birӓ. Bez moña tatar-törek xalqınıñ xezmӓttӓşlek ürnӓklӓre misalında da ışana alabız. Şunısı da quanıçlı: soñğı çirek ğasırnıñ törki xalıqlarnıñ üzara yaqınayuı, şaqtıy ğamӓllӓr belӓn xarakterlana. Ӓlege yünӓleştӓ,tatar hӓm törek ğalimnӓreneñ êşçӓnlege zur. Bügenge yazmabızda da ӓnӓ şundıy kiñ qolaçlı êşçӓnlek alıp barğan ğalimnӓrneñ berse bulğan törek ğalime, professor Mostafa Önӓr hӓm anıñ şӓkertlӓre belӓn bӓyle êşçӓnlege turında söylӓwebezne  dӓwam itӓrbez.

  Üze tatar bulmasa da çın küñelennӓn tatar telenӓ, tatar ӓdӓbiyatına ğaşıyq bulğan şӓxeslӓrneñ berse ul  Mostafa Önӓr.  Östӓwenӓ ul bezne, tuğan telebez – tatar telebezne qamil belüe belӓn şaqqattıra.″Tatar tele miña törki dönyağa yul açtı. Bez tatar telen nigez tel itep qabul itӓbez. Uylap qarağız, tatar telennӓn qıpçaq törkemenӓ kergӓn başqa barlıq tellӓrgӓ çığıp bula. Bu törkemdӓ dӓ 10 tel barlığı bilgele, ӓlbӓttӓ. Tyurkologiyӓdӓ, tradiŝiyӓ (традиция) buyınça,tatar tele bik aldınğı,möhim tel itep qabul itelgӓn.Törki dönyağa  çığu öçen tel belgeçlӓre dӓ, nigezdӓ, tatar telen öyrӓnӓlӓr. Şul tradiŝiyӓ (традиция) belӓn min dӓ başladım. Şuña kürӓ tatar telen bik faydalı kürӓm, xörmӓt itӓm.Tatar teleneñ nigeze bik köçle. Anıñ köçle orlığı bar. Monı êşkӓrtergӓ genӓ kirӓk.Tatar tele ӓdӓbiyat tele, fol’klor tele genӓ bulıp qalmasın, ӓ fӓn tele, dӓwlӓt tele dӓ bulsın öçen tırışırğa kirӓk″, - di ul.

  Ӓye,tatar telen yaxşı belüe aña barlıq törki tellӓrne öyrӓnü öçen açqıç bulğan. Tatar telen hӓm tatar xalqınıñ fol’klorın, ӓdӓbiyatın yӓxşı belgӓn törek ğalime ″Tatar-törek süzlege″n tözegӓn. Törek xalqı öçen atap çığarılğan bu süzlek, bilgele bulğança, 20 yıl dӓwamında (дәвамында) tuplanıp kilgӓn. Bu süzlekneñ nigezen 100dӓn artıq tatar yazuçısınıñ icatı belӓn yaqınnan tanışu mömkinlege alıp tora. Mostafa Önӓr tatar teleneñ leksikasın, grammatikasın başqa törki tellӓr belӓn çağıştırıp analizlap,hӓm Ğayaz İsxaqıy, Ğabdulla Tuqay, Dӓrdmӓn, Fatıyx Ӓmirxan kebek kürenekle şӓxeslӓrebezneñ tel üzençӓleklӓren tikşerep tyurkologiyӓgӓ şaqtıy zur öleş kertkӓn. Ğalim tatar fol’klorın  berböten sistema bularaq küzallap:ӓytemnӓr, tabışmaqlar, sınamışlar hӓm başqa fol’klor  icatın üz êçenӓ alıp, mӓdӓniyatara bağlanışlarğa da uñay yoğıntı yasıy.

    Ul bik küp ğıyl’mi xezmӓtlӓr avtorı bulğan, bik küp kenӓ tel belgeçlӓre, fiker iyӓlӓren üsterep mӓydanğa çığarğan kürenekle şӓxes. Anıñ turında centekli başlasañ, iseñ kitӓr…Bu zıyalı ğalimneñ – ber ük waqıtta Ägӓy universitetı möğallime, kiñ qolaçlı tikşerüçe-ğalim, fӓnni êşlӓrne oyıştıruçı hӓm tağın bik küp sıyfatlarda cӓmӓğat’çelekneñ  iğ’tibar  üzӓgendӓ toruçı şӓxes buluı da bilgele. Anıñ talӓbӓlӓre dӓ törki dönya mӓdӓniyatı hӓm ӓdӓbiyatı üseşenӓ ğalimneñ bӓrӓkӓtle yoğıntı yasawın ӓytӓlӓr. Şӓkertlӓre arasında anıñ maqtaulı xezmӓten dӓwam itüçelӓr dӓ baytaq. Alar ğalimneñ iñ zur ğorurlığı,şatlığı dip ӓytergӓ kirӓk. Alar arasında da tyurkologiya ölkӓsendӓ ciñ sızğanıp êş alıp barğan yӓş’ ğalimnӓr şaqtıy. Ӓytik, Mostafa Önӓr şӓkertlӓrennӓn  –Göldӓmӓt Yawuz isemle  törek qızı 2022nçe yılnıñ iyül’ ayında ″Tatar leksikasında bilgesez süzlӓr″ iseme astında tatar leksikologiyӓsenӓ bağışlanğan kandidatlıq dissertaŝiyӓsen yaqlıy.

  Professornıñ dӓwamçısı,Göldӓmӓt Yawuz Türkiyӓdӓge (Төркиядәгe) tel belgeçlӓreneñ tatar telenӓ iğ’tibarı  turında: ″Minem xörmӓtle ostazım, kiñӓşçem, fӓndӓge yulıbıznı yaqtırtuçı, barlıq talӓbӓleren dӓ törek hӓm tatar telen öyrӓnügӓ ilhamlandıruçı  - professor Mostafa Önӓr xocabız tora″, - dip ğorurlanıp söyli. ″Tatar leksikasında bilgesez süztezmӓlӓr″ isemle dissertaŝiyӓmdӓ min tatar mӓdӓniyӓteneñ totrıqlı leksikasın öyrӓndem. Tatar tele - bik bay hӓm matur tel. Bu telneñ törek telennӓn yıraq bulmawı anı añlayışlı itӓ. Bu ike il hӓm tel arasındağı tuğanlıq bezne mӓdӓni yaqtan yaqınayta. Törek hӓm tatar yӓş’lӓreneñ  urtaq maqsatı – bezneñ tellӓrne böten dönyada ülemsez itü. Telebezne hӓm mӓdӓniyӓtebezne kilӓse buınnarğa tapşıra alırlıq itep ӓzerlӓw – ul bezne,êzlӓnüçelӓrne bik tӓ söyenderӓ″, - di yӓş’ törek ğalimӓse.

  Göldӓmӓt Yawuz ӓytüençӓ, Törkiyӓdӓ (Төркиядә) tatar telenӓ hӓm mӓdӓniyӓtenӓ iğ’tibar arta bara.Yӓş’ ğalimӓ üzeneñ bu xezmӓte aşa fӓngӓ öleş kertӓ aluı belӓn dӓ ğorurlana. Bu ike xalıq arasındağı tuğanlıqnıñ kilӓçӓktӓ dӓ akademik yaqtan da, mӓdӓni yaqtan da ber-berenӓ öleş kerter, dip ömetlӓnӓ ul. Çönki,″Tatarlar, töreklӓr tarafınnan bertuğannar bularaq qabul itelӓ hӓm hӓr yaqlap telӓktӓşlek kürsӓtelӓ″, - diyep uy-fikerlӓre belӓn urtaqlaşa kürenekle törek ğalime Mostafa Önӓrneñ şӓkerte Göldӓmӓt Yawuz.

Çığanaqlar:

1)  https://kpfu.ru>philogy-culture

Möbӓrӓkşina Z.:″Törek ğalime Mostafa Önӓr:Tatar tele törki dön’yanıñ ğıyl’mi

nigeze″.″Tatar-İnform″.22.11.2019

2)https://kpfu.ru>philogy-culture

″Tatar tele – ul törki tellӓr dön’yasınıñ qapqası – professor Mostafa

Önӓr″.″Tatar-İnform″.18.11.2016

3) https://infourok.ru>Drugoe

Abdullina R.S.,Şӓyxiyeva G.M.:″Tatar tele″.Qazan.Tatarstan kitap nӓşriyatı.2012

4) https://infourok.ru/fnniezl-ezhe-tel-...

Gayfullina K.D.:″Tel -küñelem közgese″.″Fӓnni-êzlӓw êşe″.2015

5)https://kazanutlary.ru/j-archive/journ

Tӓwfiq’Ӓydi:″Xӓzinӓlӓr urtaq″.″Qazan utları″.

Törle çığanaqlardan tuplap ӓzerlӓwçe:Kadriyӓ Mӓyvacı.

Mostafa Önär: "Tatar tele törki dönyanıñ ğıyl’mi nigezen tӓşkil itӓ"