Uraza ayı häm möselmannarnıñ mixnätläre

Törkiyädä häm başqa İslam illärendä Ramazan ayı yäşänä. Uraza ğibadäten ütärgä teläwçe möselmannar ber ay buyı izge moxit, atmosfera eçendä bulaçaqlar. Fäqät Ramazan barı tik tañ atqannan qoyaş batqanğa çaqlı uraza totu belän genä çiklängän ay tügel. Monnan tış möselmannar mömkinlekläre qısalarında Qor’än-i Kärimne başınnan axırına qädär uqıy, xätem itä, näfel namazların uqıy, zäkyat häm sädaka birä, ğawğadan häm naçar süzdän çittä bula, kübräk xäyriyä eşläre belän mäşğül bula. Bu räweşle Ramazan atmosferasın, moxitın tığız räweştä dini ğibadätlär belän bergä iqtisadi, sotsiologik, psixologik yaqları bulğan eşçänlek täşkil itä.

Şuşındıy kiñ qolaçlı kön tärtibe bulğan Ramazan ayınıñ keşe, cämğiyät, tormış, yäşäyeş häm xätta dönya sisteması östendä citdi näticäläre häm yoğıntıları bar. Kim digändä nazari, teoretik bularaq Ramazan ayınıñ mondıy ber fälsäfäseneñ buluın äytep uzarğa bula.

Ramazan atmosferası iñ elek şäxeslärneñ individual bularaq ruxi häm matdi bularaq qamilläşüena forsat birä. Uraza totuçı ber möselman ber ay buyı häm şuşı cäy esselegendä yaqınça 17-18 säğät aç häm susız qala, böten zäwiq häm läzzätlärdän diyärlek çittä qala.

Tulısınça irekle iradä belän başqarılğan bu ğibädät keşegä möhim üzençäleklär qazandıra. Sabır itüne öyränä, döres yäki yaxşı ber keşe bulırğa tırışa, aşamlıqnıñ häm sunıñ ähämiyäten abaylap ala, zäwiqläreneñ häm teläkläreneñ kontrol itelä alınaçağın añlıy häm böten bu täcribälär keşeneñ qamilläşüenä öleş kertä. Awırlıqlar aldında tora aluın öyränä. Bu räweşle keşe üze belän yaraltuçısı Allah arasındağı bağlanışnı tağın da köçäytä. Bu cähättän möhim ber çara - ay buyı küp itep Qor’än uqu. Qor’än-i Kärim Ramazan ayındağı Qäder kiçäsendä Xäzräti Möxämmäd aşa ciryözenä töşerelä başlandı. Şuña kürä Ramazan ayın Qor’än ayı dip äytsäk, küpertü bulmas möğäyen. 1500 yıl buyı däwam itüçe xätim yolası Qor’änne tağın da yaxşıraq añlaw öçen ber forsat.

Ramazan ayında başqarılğan eşçänlekneñ bik uñay sotsial-iqtisadi yoğıntısı häm näticäläre bar. Uraza, zäkyat, sädaka kebek ğibadätlär ictimaği yärdämläşü häm tayanışu mönäsäbätlären köçäytä. Keşelärneñ ber-bersenä qarata şäfqät, qayğırtu, simpatiya toyğıların nığıta. Şul uq waqıtta farız häm näfel namazlar bulmasın, kümäk räweşta Qor’än uqu seansları bulmasın – bolar barısı da keşelär arasında dialognı köçäytä. Bolarğa urtaq iftar häm säxär aş tabınnarın da östärgä kiräk, bu aynıñ iñ möhim üzençäleklärennän berse bit. Böten bolarnıñ mäxällädä, şähärdä, ildä häm töbäklär arasında sotsial, iqtisadi häm psixologik üseş tä’min itüen äytergä bula. Ramazan moxitınıñ, atmosferasınıñ bu näticälärne häm yoğıntılarnı tudıruı mäğlüm, bu isä şatlıqlı ber wazğiyät.

Läkin oxşaş uñay yoğıntılar häm näticälär möselman illäre arasındağı mönäsäbätlärdä, qızğanıç, kürenmi. Çönki Ramazan ayı yäşängän könnärdä dä xätta möselman illärneñ qayberäwlärendä tiskäreleklär däwam itä.

Ber yaqtan, möselmannar uraza ğibadäten ütägän bulsa, şul uq waqıtta Ğiraqta, Süriyädä, Fälästinda häm başqa illärdäge şaqtıy möselman qayğı-xäsrät yäşi.

Härkemgä diyärlek mäğlüm bulğan bu awırlıqlarnıñ isemlege dä xätta küp urın alaçaq. Bolardan iñ cankitkeç bulğannarın ğına äytep uzıyq. İñ başta möselman illäre arasında Ramazan ayınıñ başlanğıç häm betü könenä qağılışlı kileşmawçänlekne äytergä bula. Möselman il citäkçelekläre un yıllar buyı Ramazannıñ başlawına nigez bulğan Aynıñ kürenüe mäs’äläsendä kileşä almıy. Bıyıl da şuşındıy uq säbäp belän Ramazan ayı Törkiyä häm başqa qayber illärdä 28nçe iyündä başlağan bulsa, qalğannarında 29nçı iyündä başladı. “Ruviyäti Hilal” (yaña tuğan aynıñ, xilalnıñ kürenüe) probleması bularaq belengän bu mäs’älä 1970nçe yıllardan birle xäl itelä alınmadı.

Möselman illäre arasında Ramazan kileşmäwçänlege monıñ belän genä çikle bulsa ide, ul çaqlı möhim bulmasqa mömkin ide. Ämma problema tağın da zurraq: Ramazan atmosferası eçendä möselman illärdäge keşelär ber-bersen ütererga däwam itä. Xätta qayberäwläre monı İslam dineneñ asılında da xätta bulmağan şiğilek-sönnilek kebek şaqtıy säyäsi maqsat öçen yasıy. Xäzräti Päygambär çorında Ramazan ayında häm izge aylarda qorallar tınıp qalır, suğışlar tuqtap qalır ide, ämma bügen İslam illäre bu yolanı hiç iğtibarğa almıy. Ramazan atmosferasınıñ ruxınnan bik çittä, Süriyädä, Ğiraqta, Äfğanstanda möselmannarnıñ qanı qoyılırğa däwam itä.

Älbattä, bu problemalarnıñ barlıqqa kilüendä xalıqara säyäsät ülçäme da bardır. Yäğni problema barı tik möselmannarnıñ, möselman illäreneñ häm cämğiyätläreneñ qulında tügel.

Alarnıñ çiklären uzğan dönya sisteması faktorı bar. Älbättä, bu möhim ber faktor, ämma bu faktorlar möselman illäre arasındağı bäreleşlärneñ säbäbe bulmasqa tiyeş, Ber ük Qor’ängä häm Päyğambärgä ışanğan möselmannarnıñ häm citäkçeläreneñ bigräk tä Ramazan ayı kebek ber forsatnı häm niğmätne aqıllı itep qullanuı zarur. Härtörle säyäsi qarşılıqlarnı çitkä quyıp torırğa tiyeş. Möselmannarnıñ qärdäş buluın häm aralarındağı problemalarnı solıx, tınıçlıq belän xäl itülare zarurlığın iskä töşerergä tiyeşlär. Nigezdä dinneñ töp maqsatlarınnan berse şuşıdır.

Çönki Ramazan ruxınıñ humanitar, insani, cämğiyävi häm il däräcäsendäge uñay näticäläre qoyılğan qan häm yäşängän qayğı-xäsrät aldında tä’siren yuğalta. Möselman illäre arasındağı bäreleşlär möselmannarnıñ iftar häm säxär şatlığın yuqqa çığara.