Kun tahlili 68- qism

2023-yilda sodir bo‘lgan voqea 2024-yilda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan geosiyosiy va strategik stsenariylarni sezilarli darajada diversifikatsiya qildi.  4 milliarddan ortiq aholi 2024-yilda saylovga boradi. AQSh, Rossiya, Angliya, Hindiston, Tayvan va Bangladesh kabi davlatlar tanqidiy saylovlar sifatida ajralib turadi.

Oxirgi 24 oy ichida 78 ta mojaro butunlay qayta boshlangan yoki mavjud muzlatilgan mojarolar yana ziddiyat bosqichiga o‘tgan.

  Bu holat xalqaro tizimning ziddiyatli xarakterining eng yorqin elementlaridan biridir.

SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etamiz...

Tizimdagi o'zgarish va o'zgarishlar hali ham noaniq bo'lib qolmoqda va bu nuqtada Qo'shma Shtatlarning pozitsiyasi juda muhim.

AQShning global mavqeida  jiddiy muammo bor. Ma’lumki, Xitoy hozircha AQShni harbiy jihatdan muvozanatlashtirmasa ham, yaqin kelajakda uni ba’zi tarmoqlarda muvozanatlashi ehtimoli bor.

Bu holat Xitoyga global kuch mavqeini ta'minlamaydi, lekin u o'z mintaqasida AQShni muvozanatlashtira oladigan, uni orqaga surib qo'yadigan yoki chekinishiga olib keladigan harbiy pozitsiya sifatida namoyon bo'ladi.

  Ikkinchidan, AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy pozitsiyasiga, ayniqsa, 7-oktabrdan keyin jiddiy hujum qilish tendentsiyasi kuzatildi.

  Bu Qo'shma Shtatlarning harbiy mavjudligini xavf ostiga qo'yadigan vaziyat sifatida paydo bo'ladi.

Iqtisodiy jihatdan AQSh eng yirik iqtisodiyotlardan biri bo'lib qolmoqda. U Yevropa va Xitoydan oldinda.

Biroq, global iqtisodiy vaziyat ko'plab mintaqaviy va o'rta kuchlar, ayniqsa Hindiston, AQShning iqtisodiy gegemonligiga jiddiy tahdid solayotganini ko'rsatadi.

Diplomatik nuqtai nazardan, AQShning ma'naviy ustunligi yo'qolgan ko'rinadi. Ayniqsa, G‘azo urushidan keyin Amerika diplomatiyasi o‘z ishonchini yo‘qotgandek.

Bayden ma'muriyatining qoidalarga asoslangan xalqaro tartibni yaratish maqsadi barbod bo'lgan.

Eng muhimi, u boshqa aktyorlarning tartibsiz xatti-harakatlari uchun asos bo'ldi. Yana bir tizimli masala Rossiyaning Ukrainada davom etayotgan bosqinidir. Rossiyaning Ukrainadagi geosiyosiy maqsadlarida hamon oʻzgarish yoʻq. Rossiya Ukrainani Qora dengizga yopiq davlatga aylantirishga harakat qilmoqda.Finlyandiyaning NATOga a'zoligi va Shvetsiyaning NATOga a'zo bo'lishidan so'ng, Rossiyaning bu maqsadi ancha muhim bo'lib qoldi. Biroq, Putin bu maqsadiga hozircha va, ehtimol, 2024 yilda erishishi dargumon. Shu sababli, Ukraina urushida o'zgarmas jang maydoni yaratildi. Boshqacha qilib aytganda, jang maydonidagi geografik joylashuv va harbiy operatsiya intensivligi o'rtasida jiddiy tafovut mavjud edi.Operatsion intensivligi juda yuqori bo'lsa-da, geografik darajada, ya'ni sohada kengayish yoki taraqqiyot yo'q. Bu Rossiya-Ukraina urushidagi barqaror vaziyat emas. Shu sababli, Rossiya va Ukraina o'rtasidagi Ukraina bilan bog'liq mojaro dinamikasi hali ham davom etmoqda. Yana bir masala G‘arbning Ukrainani qo‘llab-quvvatlashi. G'arb muhim harbiy yordam ko'rsatsa-da, bu harbiy yordam hozirda maydonda o'yinni o'zgartiruvchi rol o'ynamaydi.

Albatta, bu Ukrainaning mudofaasini kuchaytirdi, ammo Rossiya ustidan g'alaba qozonishda Ukrainaga strategik ustunlik bermadi.

Diplomatik jabhada hali oldinga siljish yo'q. Bu taraqqiyotning yaqin kelajakda yuz berishi mumkin emasdek. Mavjud vaziyat Ukrainaga tinchlik muzokaralarini olib borishga imkon bermaydi.Chunki Ukrainaning tinchlik rejasida hamon Rossiya qo‘shinlarini Ukraina hududidan to‘liq olib chiqib ketish ko‘zda tutilgan. Shu sababli, Ukrainadagi hozirgi vaziyat 2024 yilda ham xuddi shunday davom etadi, ammo AQShda prezidentlik saylovlari. Aytishimiz mumkinki, bu Ukrainadagi jarayon uchun muhim voqea bo'lishi mumkin.Rossiyada ham xuddi shunday saylovlar bo'ladi. Biroq, bu saylovda, Putinning Prezidentligi davom etadi, agar katta kutilmagan hodisalar ro'y bermasa va Aytishimiz mumkinki, agar qora oqqush rivojlanishi sodir bo'lmasa, Rossiyada hokimiyat Putinning hokimiyatini mustahkamlash orqali davom etadi. Rossiya-Yevropa munosabatlarida yangi tendentsiya paydo bo'lishi mumkin.   Agar Tramp saylovlarda g‘alaba qozonsa, Yevropaning Ukrainaga nisbatan avtonom harakat qilish imkoniyati kuchayishi mumkin.Kutilgandan farqli o'laroq, xalqaro siyosat yangi raqobat va ziddiyatli jarayonni boshdan kechirishi mumkin.

SETA / Xavfsizlik tadqiqoti direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning bu boradagi bahosini taqdim etdik...

​