Tatar-törek fil’mın töşerergӓ xıyallanğan tatar asıllı yıget Ömӓr Baykul

Yazmabıznı ″Wikipedia″ mӓğ’lümatlarına, internet çeltӓre yazmalarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  Kinofil’mnar,seriallar keşelek tarafınnan iñ yaratıp qabul itelgӓn yal itü çaralarınıñ berseder möğayen (мөгaeн). Bu tördӓge sӓnğat’ keçe yӓş’tӓge (яшьтәгe) sabıydan alıp olı keşelӓrgӓ qadӓr bik yaxşı tanış. Xӓzer inde, sӓnğat’neñ çağıştırmaça iñ yӓş (яшь) tarmağı, ӓmma lӓkin iñ aktiv, iñ nӓticӓlese bulğan kino sӓnğate bik nıq alğa kitte. Ӓlbӓttӓ ki, kino töşerü qulay êş tügel, qatlawlı hӓm şul uq waqıtta küp waqıt talӓp itӓ torğan proŝess (прoцeсс). İñ ӓwwӓl kinonıñ ictimağıy tormıştağı role, wazıyfası, totqan urını, xalıqnıñ añına-canına-psixikasına tӓêsir itü köçe, mömkinleklӓre ifrat zur dip ӓytergӓ kirӓk.

  Bӓxӓssez ki, bu yünӓleştӓ uñış hӓm qazanışlarıbız yuq tügel. Bügenge köndӓ kütӓreleş çorın kiçerüçe törek kinosı ölkӓsendӓ tatarnıñ da öleşe barlığı mӓğ’lüm. Bügenge süzebez  - Törkiyӓdӓ (Төркиядә) yӓşӓwçe (яшәүчe) çığışı belӓn tatar bulğan yӓş’ (яшь) rejisser yıget – Ömӓr Baykul turında barır.Şunı da ӓytep ütӓrgӓ kirӓk,Ömӓr Baykulnıñ nӓsele Törkiyӓneñ (Төркиянeң) İskeşӓhӓr yaqlarına  kilep töplӓngӓn möhacir tatarlarğa barıp totaşa. Başlanğıç, urta hӓm liŝey (лицeй) belemen İskeşӓhӓrdӓ alğan yeget (eгeт) soñınnan Törkiyӓneñ (Төркиянeң) Kaysӓri şӓhӓrendӓge Ӓrciyӓs universitetınıñ Kommunikaŝiyӓlӓr (кoммуникaцияләр) fakul’tetındağı radio, televideniye (тeлeвидeние) hӓm kino bülegenӓ uqırğa kerӓ. 2014nçe yılda bu uqu yortın (йортын) uñışlı ğına tӓmamlıy.

 Balaçaqtan kino qararğa yaratqan Ömӓr Baykul, beraz üsӓ töşkӓç dönya kino sӓnğate ölkӓsen küzӓtӓ başlıy. Şul rӓweşle,kino anıñ zur mawığuına ӓylӓnep kitӓ. Rejissyor bulırğa hӓm kino töşerergӓ xıyallanıp yöri başlıy ul: ″Ğailӓbezdӓ kino yaratqan hӓm miña ürnӓk birerlek keşelӓr küp tügel ide, kinoindustriyӓ (кинoиндустрия) dӓ min belgӓn tarmaq tügel, ӓmma min kinonı hönӓrem itӓrgӓ telӓdem hӓm kino beleme aldım, universitet belememne dӓ şul uy belӓn saylarğa turı kilde. Minem yaratqan  şöğılem – kino qaraw (кaрaу) hӓm dӓ miña bu şöğılemne hönӓrgӓ ӓylӓnderü bӓxete tide″, - dip añlata yӓş (яшь) rejissyor üzeneñ ӓñgӓmӓsendӓ.

  Törle-törle fil’mnarda, seriallarda, muzıkal’ kliplarda rejissyor yӓrdӓmçese (ярдәмчeсe) bulıp êşli. Tırış yeget (eгeт) universitetnı betergӓndӓ inde yaxşı hönӓri tӓcribӓ tuplarğa ölgergӓn bula. Anıñ öçen dӓ Ömӓr Baykulğa êş tabu probleması da tumıy. Ul küp kenӓ yıllar dӓwamında Törkiyӓdӓ (Төркиядә) yaxşı proyektlarda (прoeктлaрдa) rejissyor yӓrdӓmçese (ярдәмчeсe) bulıp xezmӓt kürsӓtӓ. Şunı da ӓytergӓ kirӓk,Ömӓr Baykulğa Törkiyӓneñ (Төркиянeң) kino sӓnğate ölkӓsendӓge mӓşhür rejissyorlar belӓn dӓ êşlӓrgӓ turı kilӓ.

  2014nçe yılda Tatarstannıñ başqalası Qazanda uzdırılğan  Bötendönya  tatar yӓş’lӓre (яшьләрe) forumında qatnaşu bӓxetenӓ ireşӓ ul. Tatarstanğa berençe baruı bula anıñ .Qazan qalasınıñ güzällegenӓ soqlanuın, millӓttӓşlӓrebezneñ bik cılı qabul itülӓre turında ӓle dӓ yaratıp isenӓ töşerӓ hӓm Tatarstanıbıznıñ kino hӓm teleindustriyӓsenӓ üz öleşen kertergӓ teli.Tatarstanda töşerelüçe fil’m,seriallarda,muzıkal’  kliplarda hӓm reklam roliklarında da êşlӓrgӓ bik telӓp qatnaşırğa telӓgen belderӓ.Kilӓçӓktӓ dӓ anıñ xıyallarınnan berse bulıp ″Tatar millӓtle Törkiyӓ (Төркия) rejissyorı″ bularaq kongresslarda, festival’lӓrdӓ, cıyınnarda qatnaşu, urtaq tatar-törek fil’mı buldıru telӓge tora. Anıñ öçen: ″Min bik tӓ tatar-törek fil’mı töşerergӓ telim. Bu minem babalarım tarixı. Mindӓ Törkiyӓdӓ (Төркиядә) yӓşӓwçe tatarlar hӓm alarnıñ möhacirlege turında söylӓwçe (сөйләүчe) dokumental’  kinoproyekt (кинoпрoeкт) bar. Ul Törkiyӓdӓ (Төркиядә) hӓm Tatarstanda töşerelӓçӓk.Bu fil’mğa  can kerter öçen miña yӓrdӓm kirӓk″,dip añlata hӓm dӓ bu proyektnıñ bik tӓ uñışlı bulaçağına ömet belӓn qarıy yӓş (яшь) rejissyor Ömӓr Baykul.

   Kar’yerasın (Кaрьeрaсын) 2015nçe yılda başlağan tatar asıllı rejisser Törkiyӓneñ (Төркиянeң) Beykent universitetında kino bülegendӓ magistr dӓrӓcӓsen tӓmamlıy. Bilgele bulğança, baytaq populyar seriallarda rejissyor yӓrdӓmçese hӓm dӓ rejissyor wazıyfaların da uñışlı ğına başqara. Qısqası, kino sӓnğaten üsterügӓ üzennӓn sallı öleş kertӓ. Fil’mnӓrendӓ êpizodlarnıñ küp bulıp, alarnıñ tiz alışınıp toruları – kompoziŝiyӓdӓge 8кoмпoзициядәгe) hӓm syujet qorudağı bu üzençӓlek yӓş’ (яшь) rejissyornıñ kino sӓnğate belӓn tirӓnten mawığuınnan, kino üzençӓleklӓren öyrӓnüennӓn kürenӓ.

  Yöz yıl êlek Törkiyӓgӓ kilep urnaşqan tatarlarnıñ varislarınnan bulğan Ömӓr Baykulnıñ  icatı kiñ,anıñ qatnaşında xalıqqa tӓq’dim itelgӓn fil’mnar baytaq.

Ömӓr Baykulnıñ nӓticӓle xezmӓte hӓm kino ölkӓsen üsterügӓ layıqlı öleş kertüe bezlӓrne söyenderӓ.Kilӓçӓktӓ dӓ törek hӓm tatar kino sӓnğate ölkӓsendӓge êşçӓnlek tığız bӓylӓneştӓ bulır, xalıq küñelen yawlarlıq (яулaрлык) fil’mnar dönya kürer digӓn ömettӓ qalabız. Millӓttӓşebez Ömӓr Baykulğa da uñışlar yuldaş bulsın.

Çığanaqlar:

1)https://www.azatlıq.org>...

Avtor:″Ömӓr Baykul:″Tatar-törek fil’mı töşerergӓ xıyallanam″″.″Azatlıq Radiosı″. 22.08.2022

2)https://kazanutlary.ru/j-archive/journal-materials/2009-...

Nizami R.″Uyan,ӓydӓ.tatar kinosı!″.″Qazan Utları″.

3)https://infourok.ru>Drugoe

Şakir’yanov B.″Tatar kinosı tarixı″.″Proyekt ″Tatar kinosı″″.23.11.2018

Törle çığanaqlardan tuplap ӓzerlӓwçe: Kadriyӓ Mӓyvacı

Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)