Aç bulğanda iğ’tibarnı tuplaw qıyınlaşa

“Nigä?Çönki!” tapşıru - tezmäbezneñ bügenge çığarılışında köndälek tormışıbızda daimi oçrıy torğan küp oçraqlarğa qarawçı psixologiyädäge geştal’tpsixologiyäneñ ber ürnäge - aç bulğanda iğ’tibarnı tuplawnıñ qıyınlaşuı turında süz alıp barabız.

“Nemeś telendä “şäkel, forma” digän mäğ’nägä turı kilüçe “geştal’t” töşençäse psixologiyädä sizü-toyu, qabul itü prośessların añlatuçı teoriya. Geştal’t alımı buyınça tışqı dön’ya, yäğ’ni çınbarlıq ölkäse bu ölkäne täşkil itkän öleşlärdän bäysez bötenlekkä iyä. “Böten - öleşlärneñ summasınnan, cıyılmasınnan kübräk” digän ğıybarä belän iskä alınsa da, geştal’t teoriyäse nigezdä bu qaraşnı yaqlamıy. Geştal’t psixologları assızıqlağan närsä şul: keşe aqılı başta bötenne añlıy, sizä, annarı bötenneñ êçendäge öleşlärne beräm-beräm ayıra.

Geştal’t teoriyäse keşeneñ toyu-sizüen añlatu öçen forma-nigez mönäsäbäte dip atalğan prinśipqa nigezlängän. Keşe äyberlärne artqı fonda sizä. Vizual’ qırnıñ iğ’tibarıbıznı cälep itä torğan öleşen forma, qalğan öleşen nigez itep qabul itäbez. Närsä forma, närsä nigez bulaçaq, bu tışqı dön’yadağı stimullarnıñ üzençäleklärennän tügel, toyu-sizemläw, qabul itüneñ êşläw prinśibına bäyle. Bu xäldä ber keşe öçen äyber, ob’yekt bularaq  qabul itelgän närsä ikençese öçen nigez bula ala. Yäisä ber ük keşe öçen forma häm nigez waqıt uzu belän urınnarın üzgärtä ala.

Forma-nigez prinśibı şulay uq sośial’ psixologiyädä keşe ixtıyaclarınıñ östenlekle tärtiben bilgelaw öçen qullanılğan model’. Bu alımğa kürä keşeneñ fiziologik, psixologik häm sośiologik ixtıyacları tarqaw räweştä. Bu qatlawlı küreneş nigez barlıqqa kiterä. Bezneñ östenlekle, berençe çirattağı ixtıyaclarıbız anıq forma, figuralar bularaq bilgele bula. Aqılıbız nigezne tügel, ä formanı saylıy. Ägär dä ul ixtıyac qanäğat’länderelmäsä, nigezdäge başqa ixtıyaclarğa iğ’tibar itü awır häm qayber oçraqlarda mömkin tügel.

Tapşıru başındağı misalğa kire qaytıp şunı äytergä kiräk: açlıq fizik ixtıyac bularaq formağa äwerelgäç nigezdäge başqa êlementlarnı kürmi. Mäktäptä yäki êştä aç bulğanda nindider temağa iğ’tibarnı cälep itüneñ qıyınlaşuı monıñ belän bäyle. Amerika psixologı Abraxam Maslounıñ ixtıyaclar ierarxiyäse teoriyäse dä bu alımğa nigezlängän. Maslou fikerençä, tuqlanu, sulış alu kebek fiziologik ixtıyaclar ixtıyac piramidasınıñ nigezendä tora. Annarı qurqınıçsızlıq, bäyle bulu, xörmät häm üzeñne aktual’läşterü kilä. Berençe däräcädäge ixtıyaclarnı qanäğat’ländera almağan keşe annan östäge däräcälärdäge ixtıyaclarnı qanäğat’länderä almıy.