Van külendä Aqdamar utrawı

Törkiyäneñ  mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä Könçığış Anadoluda bulğan ilebezneñ iñ zur külneñ yanında urnaşqan Aqdamar utrawın tanıtaçaqbız. Aqdamar utrawı – ber ärmän monastıre häm zur ber çirkäwne sıyındıra.

Aqdamar utrawı turında  bik küp iskitkeç riwayätlär bar. Van vilayätenä bäyle Gevas ilçäse yaqınnarında bulğan ber pristannän köymälär belän  yar buyına yaqın bulğan utrawğa ireşelä.

Utraw häm utrawdağı çirkäw ilebezneñ mohim turizm üzäklärennän berse bulıp tora.

 70 meñ kvadrat metr kiñlege häm 3 çaqrımğa citkän yar buyı liniyäse bar. Utrawnın könbatışında bulğan 80 m biyeklektäge sözäkleklär häm upqın şul uq waqıtta Van külendäge meñnärçä aqçaqlarnı da sıyındıra.

Meñnärçä aqçarlaqnıñ tawışları belän  isketkeç ber manzara barlıqqa kiterä.

Aqdamar utrawınıñ isemeneñ mondağı Çirkäwdä yäşägän monaxnıñ häm matur mäxäbbät xikäyäsennän alınğanına ışanıla.

Yäş yeget  belän Tamara isemendäge qız mähäbbätlären utrawda yäşeren yäşiylär ide. Qoyaş batqaç fonar yağıp yar buyındağı yäşkä signal birä Tämara.

Fonarneñ utına taba yözgän yäş yaratqan qızı belän oçraşa. Bu xälne öyrängän monax bik açulana häm qızın bu mähäbbättän qotqarırğa tırışır. Van külendä zur dawıllar barlıqqa kilä. Kük yöze belän köl berläşkän kebek zur dulqınnar tudıra. Dawıllı ber kiçen Tamara yäş yegetneñ yözep kilä almayacağın uylap öydä qala. Mnax bu mömkinlekne qullanıp ber fonarne qabızıp yar buyında utıra. Fonar utın kürgän yäş yeget Tamaranıñ üzen kürergä telägänen uylar häm fonar utına taba yözä başlıy.

Monah ber yaqtan ikençe yaqqa fonarne taşıy başlıy. Zur dulqınnar belän köräşkän yeget fonarneñ däwamle urın üzgäreşennän Van külendäge azğan sularğa ciñelä, soñğı näfäsen birgändä “Ah Tamara” dip äytep batıp ülä.

Töbäktä utrawnıñ isemen bu waqığadan soñ quşılğanına ışanıla.

705 nçe yılda töbäktä xökem itkän ber Ärmän ğailäneñ säyäsi üzäge bulğan waqıtta başqa Ärmän dinastiyäsenä ciñelep töbäktä xakimiyät üzgärä.

9nçı yöz yılda 1nçe Gagik töbägendäge Ärmän häm Möselmannar belän kileşep üzägen monda küçerälär.

Ul çorda utrawda kiñ ber şähärçek, çirkäw, säwdä üzäge  häm port  bar ide.

1535nçe yıldağı Ğosmanlı-İran suğışına qadär utrawda yäşägännärneñ bar buluı uylanıla. 16nçe yözyıldan soñ utrawda izge xaçqa büläk itelgän ber monastır tormışın däwam itterä. Xäzerge köndäge Aqdamar çirkäwe 1nçe Gagik tarafınnan Qudüs-Yerusalimnän kiterelgän häm Xz. Ğaysäneñ dar ağaçqa qadaqlap êlep quyılğanına ışanılğan xaçnıñ ber kisäge büläk itep birelgän ide. Urta ğasır  çirkäwneñ arxitekturasınıñ tiñsez ürnäklärennän bulğan çirkäw qızıl andezit taşınnan yasalğan ide. Tışı taş qabartu eşe belän İzge Kitaptan törle temalar kürsätelgän ide. Çirkäw cimerelü waqıtında ul çorda tanılğan jurnalist Yaşar Kemalnıñ qatışuı belän cimerüdän qotqarılğan çirkäw xäzerge köndä Könçığışı  Anadolunıñ iñ küp turist caläp itkän urınnardan berse bulıp tora. 

1nçe Dönya suğışı näticäsendä Bolşevik fetnäse  belän êçke butalçıqlardan täêsirlängän Rus armiyäläreneñ yawlap aluın qaldırıp töbäktän çigenüe belän bergä Ärmän xalqı da Vannan ayırıldı. Ğosmanlı imperiyäse buyınça ul köngä qadär Millät-i Sadıka –Tuğrılıqlı millät bularaq qabul kürgän Ärmännär 1877dä yäşängän Rus-Ğosmanlı suğışı näticäsendä  Rusiyäneñ propagandaları belän baş kütärü kereşüen yasarğa tırışqannar.

Bu suğıştan soñ ireşelgän kileşü buyınça Rusiyä-Ğosmanlı imperiyäsendäge Xristiyannarnıñ yaqlawçısı titulın alğan ide. Planlı ber şäkeldä yözlärçä yıl bergä yäşägän xalıqlar arasında yıraqlıq tudırıla.

Xristiyannarğa qorallar birep çirattağı suğışta Rusiyäne nığıtırğa tırışıldı. 1nçe Dönya suğışı buyınça töbäktä törle baş kütärülär häm ike yaqlı ülemnär bulğan. Suğış waqıtında fetnälärneñ watannıñ häm suğışqa tiskäre täêsirlärne uylağan Ğosmalnı xökümäte mäcbüri ber saylaw- qaçaq itterü säyäsäte çınğa aştı.

Suğış waqıtında baş kütärüçelärneñ watannıñ kiläçägen häm suğışqa tiskäre yoğıntıların uylağan Ğosmanlı xökümäte mäcbüri ber saylaw-küçenderü sayäsäten çınğa aşırdı. Xristiyan xalqı tağın da iminle töbäklärgä küçerelde. Küñelsez waqığalar yäşängän. Xristiyannarnnıñ İstanbulnıñ tışında Anadoluda qalalmıyaçaq qaraşı buyınça Lozanna kileşüe belän Almaşu yasawına tögäl qarar birelä.Meñnärçä  yıl şul uq urında yäşägän Anadoluda bulğan Xristiannar zur külämdä Greśiyağa barğanda annan kilgän möselmän töreklär Anadoluğa cirläşterelde.

2005-2007nçe yıllarda mädäniyät ministrlığıbız tarafınnan Törkiyä ärmännäre häm kürşe Ärmänstan belän mönäsäbätlärne üsterü eşçänlekläre qısasında Akdamar çirkäwe yañartıla.  2010nçı yılda Ärmän patriarh wäkile Aram Ateşyan citäkçelegendä ber dini ciyın oyıştırıla.

Bu waqığanıñ  95 yıldan soñ monda çınğa aşqan  berençe dini ciyın üzençälege bar. Aqdamar utrawı häm utrawdağı urnaşqan çirkäw Könçığış Anadoluda iñ mohim turızm üzäklärennän berse bulıp tora. Ber kön töbäkkä kilep Akdamar utrawın häm maturlıqlarnı kürergä sezgä kinäş itäbez.