Психологиядағы фон-фигуралық қатынас деп аталатын үлгі туралы

Неміс тілінен аударғанда «пішін» дегенді білдіретін «гештальт» ұғымы психологиядағы қабылдау процестерін түсіндіретін теорияға өз атын береді. Гештальт - тұтастың, оның өзгеріп тұратын бөліктерін ұйымдастырудың тұракты әдісі; тұтас психикалық кұрылымдар. Гештальт көзқарасы бойынша сыртқы дүние, яғни шындық өрісі , сондай-ақ осы өрісті құрайтын бөліктер тәуелсіз тұтастыққа ие. Гештальт психологтарының баса айтқысы келетіні адам санасы алдымен тұтасты қабылдайды, содан кейін осы бүтіннің ішіндегі бөліктерді бір-бірден ажыратады.

***

Гештальт терапия--гештальт психология теориясына негізделген адамға психотерапиялық ықпал ету әдістері мен процедуралардың жүйесі. Гештальт басты принципі - адамның өзін-өзі, басқа адамдарды және барлық басқа әлемді барындай шартсыз қабылдау: адамның өтпелі қалпын толық жетілгендей, езгеруді немесе жақсартуды талап етпейтіндей бағалау және қабылдау. Соңғы жылдары біздің елде Гештальт психологтардың ғана емес, педагогтардың да назарын тартуда, өйткені психотерапия әдістері педагогтар мен тәрбиеленушілердін өзара ықпалдастықтарының әдістер жиынтығына белсенді енуде.

***

Фон-фигуралық принцип сонымен қатар адам қажеттіліктерінің басымдық тәртібін анықтау үшін әлеуметтік психологияда қолданылатын модель болып табылады. Бұл тәсіл бойынша адамның физиологиялық, психологиялық және социологиялық қажеттіліктері байқалып тұрады. Біздің басым қажеттіліктеріміз нақты сандар ретінде пайда болады. Біздің санамыз енді фонды емес, фигураны таңдайды. Бұл қажеттілік қанағаттандырылмайынша, біз үшін артта қалатын басқа қажеттіліктерге назар аудару қиын, ал кейбір жағдайларда мүмкін емес.

***

Сөзіміздің басындағы мысалға оралсақ, аштық физикалық қажеттілік ретінде фигураға айналғанда, фондағы басқа элементтерді көрінбейтін етеді. Сондықтан мектепте немесе жұмыс өмірінде аштық кезінде талқыланатын тақырыпқа назар аудару қиынға соғады. Америкалық психолог Абрахам Масловтың атақты қажеттіліктер иерархиясы теориясы да осы көзқарасқа негізделген. Масловтың пікірінше, қажеттіліктер пирамидасының негізінде тамақтану және тыныс алу сияқты физиологиялық қажеттіліктер жатыр. Содан кейін қауіпсіздік, тиесілілік, қадір-қасиет және өзін-өзі таныту қадамдары келеді. Бір деңгейде қажеттіліктерді қанағаттандыра алмаған адам жоғары деңгейлерде қажеттіліктерді қанағаттандыра алмайды.