دونیادا ایز بورخان تورک بویوکلری (1)
بو پروقرامدا؛ علم، صنعت، تاریخ، ادبیات، معمارلیق و سیاست ساحه‌لرینده اسکیدن گونوموزه دونیا اویقارلیغی‌نین میدانا گلمه‌سینده و گلیشمه‌سینده اهمیت‌لی قاتقی‌لاری اولان، بؤیوک یئنی‌لیک‌لره ایمضاسینی آتان، اؤز اؤلکه‌سی‌نین سرحدلرینی آشا‌راق گئنیش بیر جوغرافیادا تأثیرلی اولان تورک علم اینسان‌لاری، صنعتچیلر، مدنیت آداملاری و دونیایا دامغاسینی ووران سیاسی شخصیت‌لردن بحث ائده‌جگیک.
بیلیندیگی عذره، قدیم دؤورلره عاید بیر چوخ شخصیتین سوی و اتنیک شخصیتی حاقیندا قطعی بیر شئی سؤیلمک تامامیله غیری-مومکون و بو موضوعدا موباحیثه‌یه گیرمک ده بیر او قدر عبث‌دیر. طبیعی اولا‌راق بو شخصیت‌لرین یئتیشدیگی جوغرافیادا یاشایان بوتون جمعیت‌لر، غورور دویدوق‌لاری اینسان‌لاری منیمسمک و اونلارا صاحب چیخماق ایستر. بو سببله ده، بورادا "تورک بؤیوک‌لری"ندن بحث ائدرکن، اونلارین سوی و ائتنیک باغلیلیغی دئییل، بؤیویوب یئتیشدیکلری محیط گؤز قارشیسیندا ساخلانیلمیشدیر. باشقا بیر دئییشله، بورادا "تورک بؤیوک‌لری"ندن قصدیمیز، گئنیش "تورک مدنیت چئوره‌سی"نده یئتیشن شخصیت‌لردیر.
پروقرامین ایلک حیسه‌سینده، سؤز موضوعسو شخصیت‌لری تانیتما‌دان اوّل، تورک مدنیتی‌نین دونیا‌داکی ایزیله علاقه‌دار عمومی معلومات وئرمک ایستییریک.
.....
تورک‌لر، ایسلام اؤنجه سی دؤورده قوردوق‌لاری قوجلو مدنیت‌لرله، اینسان حیاتی و حیات ایستاندارد‌لاری‌نین یوکسلمه‌سی اوچون سون درجه اهمیت‌لی اولان ایجادلارییلا دونیا اویقارلیغی‌نین گلیشمه‌سینه قاتقی تامین ائدرکن، ایسلامیتی قبول ائدیب تورک-ایسلام مدنیتینی میدانا گتیردیکدن سونرا دا علم و مدنیتین مختلیف ساحه‌لرینده، خصوصیله فلسفه، طیب، آسترونومی، معماری، ادبیات و س. ساحه‌لرده ده یئنی‌لیک‌لر قازاندیرمیشلار.
تورک‌لرین ایسلامیت اؤنجه‌سی دؤورده، دمیری کشف مختلیف ماتریال‌لارین اوره تیمینده ایستیفاده‌یه باشلاماسی، اینسان حیاتی‌نین یئنی بیر مرحله‌یه کئچمه‌سینه، وحشی طبیعته قارشی داها گلیشمیش بیر مدافعه ائتمه مکانیزمینه صاحب اولماسینا، یول آچدی.
یئنه عینی دؤورده تورک‌لرین آتی ائوجیللشدیررک ایستیفاده ائتمه‌یه باشلاماسییلا، اینسان حیاتی سورعتلنمه‌یه باشلادی، مسافه‌لر یاخینلاشدی، زاماندا قناعت ائدیلدی، اوزاق مسافه‌لرده یاشایان اینسان‌لار آراسیندا ایرتیباط تامین ائدیلدی، خبرلشمه مکانیزمی یارادیلدی، ساواش ساحه‌لرینده اوستونلوک الده ائدیلدی، اوزون سورن کؤچ اثناسیندا سویوقدان و یا ایستیدن و قوراقلیقدان تلف اولان اینسان‌لارین سایسی آزالدی و بیر سؤزله، آتین ائوجیللسدیریلرک ایستیفاده ائدیلمه‌یه باشلاماسی، اینسان حیاتیندا بیر دؤنوش نقطه‌سی حالینا گلدی.
آتین اینسان حیاتی‌نین آیریلماز بیر پارچاسی حالینا گلمه‌سی، دیگر یئنی‌لیک‌لری و کشف‌لری ده اؤزو ایله گتیردی. نئجه کی، آراشدیرماچی‌لارا گؤره، بو گون ایستیفاده ائتدیغیمیز شالوار و اسکیدن شالوار دئدیگیمیز گئییم، اینسانین آتا مینمه‌یه باشلاماسی‌نین آردیندان و اونا اویغون اولا‌راق حاضیرلانان بیر گئییم نوعودور.
.......
ایسلامیتی قبول ائتدیکدن سونرا تورک‌لرین دونیا‌داکی رولو داها دا بلیرگینلشمیشدیر. ایسلام فلسفه‌سی‌نین علمی بیر زمینده گلیشمه ائده‌رک زنگینلشمه‌سی، عمومیتله تورک فیلسوف‌لاری‌نین اورتایا آتدیغی فلسفی گؤروش‌لر و قلمه آلدیغی اثرلرله رئاللاشمیشدیر. نئجه کی یونان فلسفه‌سی، ایسلام فیکیر حیاتیندا ایلک حقیقی نماینده‌سی اولا‌راق فارابی ده گؤرولوشدو. تورکیستاندا اوغوزلارین قاراچوق (فارابی) شهرینده دوغان اوزلوگ اوغلو محمد فارابی؛ فلسفه، فیزیک، متافیزیک، آسترونومی، منطیق، پسیکولوژی، سیاست و س. موضوعلاردا یازدیغی 160،ا یاخین اثریله ارسطونون فیکیرلرینی ان یاخشی شکیلده آچیقلادیغی اوچون ده "معلم ثانی"، یعنی "ایکینجی معلم" لقبی ایله شؤهرت قازانمیشدیر. فارابی‌نین دین و فلسفه‌نی، باشقا بیر دئییشله عقل و ایمانی اوزلاشدیرما موضوعسوندا آچدیغی یول، داها سونرا‌لار ابن سینا طرفین‌دن ده گلیشدیریله‌رک، غرب خریستیان فلسفه‌سینی اوزون مدت تأثیر ائتمیشدیر.
طیب، منطیق، فیزیک، طبیعت، اخلاق، دین فلسفه‌سی و س. ساحه‌لرده 220یه یاخین علمی اثرین مؤلفی اولان و بیر چوخ اثری لاتینجایا چئوریلن ابن سینا، شرقده و غربده ان چوخ تأثیر بوراخان شخصیت‌لر آراسیندا یئر آلیر.
پروفسور دوکتور ایبراهیم کافس اوغلونا گؤره، تورک-ایسلام چئوره‌سینده مثبت علم یئنه فارابی ایله باشلاییر. فارابی‌نین علم‌لری تصنیف ائدن "احسان العلوم" آدلی اثری لاتینجایا چئوریله‌رک، غربده گوندی سالینوسون کیتابینا دا اساس اولموشدور.
مشهور ریاضیات عالیم‌لرین‌دن اولوب غزنه تورک ساراییندا یاشایان و سلطان محمودون یانیندا هیند سفرلرینه قاتیلان خوارزم‌لی ابو ریحان بیرونی، ایلک دفعه اولا‌راق "آیه"لرله یونان فیلسوف‌لاری‌نین سؤزلرینی بیر یئرده ذکر ائتمیشدیر. بیرونی‌یه گؤره، علمین ایره‌لیلمه‌سی اوچون، سربست دوشونه بیلمک شرط‌دیر و "اینسان‌لارین دوشونمه و اینانج‌لاری باشقا باشقا‌دیر." بیرونی عینی زاماندا هند‌سه‌نین یالنیز پرگار و خطکش ایستیفاده ائتمک صورتیله حلّی مومکون اولمایان ایکی کلاسسیک مسئله‌سی اوزرینده کشف‌لری، غربده "بیرونی پروبلم‌لری" آدلانا‌جاق .
طیب علمین‌دن بحث ائدرکن، شوبهه‌سیز، ان باشدا ابن سینا عقله گلیر. ابن سینا غربده "حکیم‌لیگین حؤکمداری" اولا‌راق بیلینر و ایندیکی زاماندا طیب شاگیردلری‌نین دیپلوما آلما مراسیمینده ایستیفاده کپلرین ده، ابن سینانین ساریغیندا ایلهاملانا‌راق حاضیرلاندیغی بیلینمکده‌دیر.
1066-جی ایلده سلطان آلپ آرسلان طرفین‌دن بغداددا اینشا ائدیلن، دؤورون ان یوکسک تحصیل-تدریس مرکزی اولان نظامییه مدر‌سه‌سینده دینی معلومات‌لارین یانیندا، فلسفه، فیلولوژی (عرب دیلی و گرامری) و ریاضیات کیمی علم‌لر ده اوخودولدوغو و او دؤور آوروپاسیندا بونا بنزر بیر قورومون اولمادیغی نظره آلینارسا، نظامییه مدر‌سه‌سینی دونیانین ایلک اونیورسیته‌سی سایماق مومکوندور.
گؤرولدوگو کیمی، تورک میللتی، دونیا اویقارلیغیندا تک تأثیرلنن و فایدا‌لانان دئییل، عینی زاماندا تأثیر ائدن و یئنی‌لیک‌لر قاتان، علمین و صنعتین هر بوداغیندا بؤیوک موفقیت‌لره ایمضاء آتان دونیا سویه‌سینده عالیم‌لر یئتیشدیرمیشدیر. پروگرامیمیزین سونراکی بؤلوملرینده سؤز موضوعسو عالیم‌لر و صنعتچیلرین حیاتی و اثرلریله علاقه‌دار داها گئنیش معلومات وئریله‌جک.
ایلگیلی‌لی خبرلر
آورآسیا جمهوریتلرینین گۆندمینده‌کی گلیشمهلر
۷-۸ می ۲۰۲۴ تاریخلرینده آذربایجان باشباخانی علی اسدوو تۆرکیه‌یه رسمی سفر گئرچکلشدیردی
