دونیادا ایز بوراخان تورک بؤیوک‌لری (9)
سئوگی‌لی اوخوجولار!
اؤنجه‌کی پروقرام‌لاردا عمومیتله اسکی دؤورلرده یاشایان تورک بؤیوک‌لری حاقیندا دانیشمیشدیق. بو پروقرامدا ایسه ، معاصر بیر تورک بؤیوگون‌دن ، اثرلریله دونیادا درین ایز بوراخان، یئنی قوشاق یازارلارا اؤرنک تشکیل ائدن بیر یازاردان، چنگیز آیتماتوو‌دان بحث ائدجییک.
چنگیز آیتماتوو هر شئی‌دن اؤنجه بیر متفکیردی . یاشادیغی جمعیتین پروبلئم‌لرینی، تاریخ بویونجا خالقا ائدیلن باشقی‌لاری، میللی کیملیگی ایتیرمه‌نین نئجه بیر اولقو اولدوغونو هله گنج یاشلاریندان درک ائدن بیر شخصیت ایدی. روسجا و آنا دیلی اولان قیرقیز تورکجه‌سی ایله یازدیغی اثرلرینده خالقینی اویاندیرماغا چالیشان، آیدین بیر گله‌جه‌یه چاغیران چنگیز آیتماتوو، سئچکین بیر عائله‌نین اوشاغی ایدی. او، 12 دسامبر 1928ده قیرقیزیستانین تالاس ایالتینه باغلی شکر کندینده دوغولدو. آتاسی تؤره‌قول آیتماتوو، میللی و اؤزگورلوکچو دوشونجه‌لرین‌دن اؤترو 1937ده ایستا‌لینین توپلومون فرق‌لی دوشونن آیدین کسیمینه قارشی باشلاتدیغی قیرغینین نتیجه‌سینده، 1938ده اعدام ائدیلدی. بو آجی حادثه، 10 یاشین‌داکی چینگیزین حیاتینی اولدوقجا ائتکیله‌دی. اوشاق‌لیق یاشلاریندان اعتباراً عائله‌نین گئچیمینی ساغلاماق اوچون چالیشماق مجبوریتینده قالان چینگیز، بیر طرف‌دن ده آتاسی‌نین بوراخدیغی معنوی میراثا صاحب چیخماغا چالیشیردی. آنجاق ایش حیاتینا ارکن باشلاماسی، اونون گنج یاشلاریندان اعتباراً اؤنم‌لی قونوم‌لاردا وظیفه آلماسینی دا اؤزو ایله گتیردی. داها اون دؤرد یاشیندایکن دوغولدوغو کندده کند شوراسی کولخوزو کاتیب‌لیگینه گتیریلن چینگیز آیتماتوو، داها سونرا وئرگی مامورو اولا‌راق چالیشدی. ایش حیاتییلا بیرلیکده ائییتمینی ده باشارییلا داوام ائتدیرن چینگیز، 1946دا قازاقیستانا گئده‌رک جامبول بایطارلیق تکنیک اوخولوندا ائییتیمه باشلادی و ایکی ایل سونرا قیرقیزیستانا دؤنه‌رک بیشکئکده تاریم انستیتوسوندا ائییتیمینی داوام ائتدیردی و 1953ده بایطار اولا‌راق ماذون اولدو. آنجاق تحصیلین آلدیغی بو ساحه، اونون روحونو، جوشماقدا اولان دویقولارینی دویورموردو. چونکو او، چوخ‌دان اؤزونو ادبیاتا آدامیش و ادبی اثرلر وئرمه‌یه باشلامیشدی. بونا گؤره ده 1956-1958 ایللرینده موسکوادا ماکسیم گورکی ادبیات انستیتوسوندا سئودیگی آلاندا ائییتیم گؤردو.
چینگیز آیتماتووون ایلک حکایه‌سی 1952ده پراودا قزئتینده یاییملاندی. داها سونرا بیر نئچه حکایه‌سی باسیلدی. لاکین 1958ده یاییملادیغی جمیله آدلی اثریله دونیا سویه‌سینده اون قازانماغا باشلادی. بو اثر قیسا بیر مدتده بیر چوخ دیله چئوریله‌رک یاییملاندی. اثری فرانسیزجایا چئویرن فرانسالی شاعر لوویس آراگون، چئویرییه یازدیغی اؤن سؤزده بو اثری "دونیانین ان گؤزل عشق حکایه‌سی" اولا‌راق سوندو. آیتماتوو، جمیله‌نین یایملاندیغی ایلده یازارلار بیرلیگینه عضو سئچیلدی. "لیتراتورنی قیرقیزیستان" درگیسی‌نین ادیتورلوغونو یئریدن چینگیز آیتماتوو، داها سونرا مشهور پراودا قزئتی‌نین اورتا آسیا مخبیرلیگی وظیفه‌سینی ده اوستلندی. 1963ده بیر نئچه حکایه‌سینی بیر آرایا گتیره‌رک "استپ‌لردن و داغ‌لاردان حکایه‌لر" آدلی اثریله لنین اؤدولونو قازاندی.
چنگیز آیتماتوو، باشاری‌لی حکایه یازارلیغین‌دان سونرا رومان آلانیندا دا بیر بیرین‌دن گؤزل اثرلر یازدی. ایلک رومانی تورپاق آنا آدییلا 1963ده یاییملاندی. آنجاق رومان آلانیندا، 1970ده یاییملانان آغ گمی ایله اون قازاندی. آیتماتووون قلمه آلدیغی رومان و حکایه‌لر آراسیندا "گون وار عصره بدی" آدلی اثری ده دونیادا، اؤزللیکله ده تورک دونیاسیندا رغبت گؤرن و بیر چوخ دیله چئوریلن اثرلر آراسیندا‌دیر.
چنگیز آیتماتوو، ادبی فعالیت‌لری‌نین یانیندا اؤنم‌لی رسمی وظیفه‌لری ده اولموشدور. تخمینا 15 ایل سووئت‌لر بیرلیگی‌نین آوروپا نماینده‌سی و داها سونرا دا قیرقیزیستانین ائلچیسی اولان آیتماتوو، یونسکو و ناتودا دا وظیفه‌لر اوستلنمیش و عینی زاماندا قیرقیزیستاندا میللت‌وکیلی اولموشدور.
9 ژوئن 2008ده دونیا بؤیوک بیر یازار و دوشونورو ایتیردی. آرتیق چینگیز آیتماتووون یئنی بیر اثری یایینلانمایاجاقدی. آنجاق اونون اثرلرین‌دن اسینله‌نه‌رک یازیلان و یا یازیلا‌جاق اولان اثرلر، هر زامان اونو خاتیرلادا‌جاق.
گؤنوموزده چنگیز آیتماتوولا ایلگیلی اونلارجا کیتاب و یوکسک لیسانس - دوکتورا تزی یازیلمیش، اثرلری‌نین بؤیوک بیر قیسمی دونیانین بیر چوخ دیلینه چئوریلمیش‌دیر .
ایلگیلی‌لی خبرلر
آورآسیا جمهوریتلرینین گۆندمینده‌کی گلیشمهلر
۷-۸ می ۲۰۲۴ تاریخلرینده آذربایجان باشباخانی علی اسدوو تۆرکیه‌یه رسمی سفر گئرچکلشدیردی
