تورک دیش پولیتیکاسینا باخیشلار (43)
تورکمنیستان - ناتو ایلیشکیلری و تورکیه
آوراسیا بؤلگه‌سینین استراتژیک اؤنمه صاحب اؤلکه‌لرین‌دن بیری اولان تورکمنیستانین ناتو ایله ایلیشکیلری اینکیشاف ائتمه‌یه داوام ائدیر. بیز ده بو هفته پروگرامیمیزدا تورکمنیستان-ناتو ایلیشکیلرینی و بو ایلیشکیلرین تورک خاریجی سیاستینه تأثیرینی تحلیل ائدجییک.
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکی‌لر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سونوروق.
...
آوراسیانین کیلید اؤلکه‌لرین‌دن بیری اولان تورکمنیستانین قوزئی آتلانتیک آندلاشماسی تشکیلاتی ایله (ناتو) ایلیشکیلری سووئت سوسیالیست جمهوریتلر اتفاقینین داغیلماسین‌دان درحال سونرا ۱۹۹۲.جی ایلین مارس آیین‌دا باشلادی. تورکمنیستان دا دیگر سووئت سونراسی دؤولتلر کیمی، قوزئی آتلانتیک امکداشلیق شوراسینا قوشولدو. (بو تشکیلات داها سونرا یورواتلانتیک اورتاقلیق شوراسی اولاراق آدلاندیریلدی).
ژوئیه ۱۹۹۲ده آوروپا تهلوکه‌سیزلیک و امکداشلیق کنفرانسی هئلسینکی ذیروه‌سین‌ده ایلک تورکمنیستان پرزیدنتی سفرموراد تورکمن‌باشی، تورکمنیستانین خاریجی سیاستینین اساسی اولاراق پوزیتیو طرفسیز‌لیک پرینسیپینه صادق قالاجاغینی آچیقلادی. آنجاق بو، می ۱۹۹۴ده تورکمنیستانین ناتونون باریش اوچون اورتاقلیق پروگرامینا (بیو) قوشولان ایلک اورتا آسیا اؤلکه‌سی اولماسینا مانع اولمادی.
مثبت طرفسیزلیک‌دن دائمی طرفسیزلیگه چئوریله‌ن ایستاتوس، دسامبر ۱۹۹۵ده بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی باش قورولو طرفین‌دن رسما تانیندی. بونا باخمایاراق، تورکمنیستان، همین ایل بیو چرچیوه‌سین‌ده ایلک فردی اورتاقلیق پروگرامینی قبول ائتمکله ناتو ایله بیرلیکده ایشله‌مه‌یه داوام ائتدی.
ناتونون تورکمنیستانا آرتان ماراغینی گؤزلمله‌دییمیز بیر حادثه ده بئله اولدو: آگوست ۲۰۰۳ده خزر ساحللرین‌ده‌کی تورکمن‌باشی شهری یاخینلیغین‌دا تشکیل اولونان ۲۵۰۰ تورکمن عسگرین ایشتیراک ائتدیی "آسودا وطن" آدلی آنتی‌ترور حربی مانورونا ناتو گؤزلمچیلری ده قاتیلدی. آنجاق، اورتا آسیا قونشولارینین عکسینه، تورکمنیستان، ناتونون حمایه‌سی آلتین‌دا گئچیریله‌ن حربی مانورلارا هئچ قاتیلمادی، ساده‌جه، آرا سیرا گؤزلم‌چیلر گؤندردی. بو، هر جور بؤلگه‌سل اقتصادی، سیاسی و یا تهلوکه‌سیزلیک امکداشلیق دوزنلمه‌لرینه قاتیلماغی رد ائدن پرزیدنت تورکمن‌باشینین یئریتدیگی ایزولاسیونجو خاریجی سیاست و طرفسیز‌لیک ایستاتوسو ایله اویغون اولدو. دیگر اورتا آسیا اؤلکه‌لرینه قیاسلا تورکمنیستان ایله اتفاق آراسین‌دا قارشی‌لیق‌لی امکداش‌لیغی داها محدود قالدی.
تورکمن‌باشینین اؤلومون‌دن سونرا ۱۱ فوریه ۲۰۰۷ده گئچیریله‌ن سئچکیلر نتیجه‌سین‌ده سسلرین یوزده ۸۹،۲۳ونو آلان قوربانقولو بردی‌محمدوو تورکمنیستانین ایکینجی پرزیدنتی سئچیلدی.
بردی‌محمدوو، تورکمنیستانین ناتونو دا احتیوا ائدن خاریجی دونیا ایله ایلیشکیلرینی یئنی‌دن جانلان‌دیرماق اوچون آددیملار آتدی. نوامبر ۲۰۰۷دئه بردی‌محمدوو، بروکسل‌ده‌کی ناتو قرارگاهینا گئتدی. بورادا ناتو باش کاتیبی ایله بیر آرایا گلدی. موذاکیره‌لر زامانی طرفلر، اورتا آسیاداکی بؤلگه‌سل تهلوکه‌سیزلیک وضعیتینی ده موذاکیره ائتدیلر. بوندان باشقا، طرفلر، بیو پروگرامی چرچیوه‌سین‌ده و اتفاقین افغانیستان‌داکی ایساف میسیونونون بیر پارچا‌سی اولاراق تورکمنیستان ایله ناتو آراسین‌دا عملی امکداش‌لیغی اینکیشاف ائتدیرمه‌یی قبول ائتدیلر. آوریل ۲۰۰۸ده پرزیدنت بردی‌محمدوو، بخارست‌ده‌کی ناتو ذیروه توپلانتی‌سین‌دا ایشتیراک ائتدی. بو وضعیت، تورکمنیستانین اولوسلارآراسی ایمیجینی اینکیشاف ائتدیرمک، تجریدینی آزالتماق و تورکمنیستانین خاریجی سیاست ترجیحلرینی گئنیشله‌ندیرمک سعیلری کیمی دیرله‌ندیریله‌بیلر.
گونوموزده ده تورکمنیستان اورتاق ماراق ساحه‌لری مسئله‌سین‌ده ناتو ایله ائتکیله‌شیمه داوام ائدیر. تورکمن مقاملاری، ناتو و عضو دؤولتلر طرفین‌دن تشکیل اولونان مختلیف کورسلارا قاتیلیرلار. تورکمنیستان، اتفاقین باریش و تهلوکه‌سیزلیک اوچون بیلیم پروگرامی چرچیوه‌سین‌ده ناتو ایله فعال امکداشلیق ائدیر. بو پروگرام نتیجه‌سین‌ده اورتایا چیخان گلیشمه‌لر، تورکمنیستان‌داکی اینترنت رابطه آلت یاپیسینا بؤیوک دستک وئردی. آیریجا تورکمن آکادمیسینلره و گنج بیلیم آداملارینا اولوسلارآراسی علمی توپلولوق ایله آراشدیرما اورتاق‌لیقلاری اینکیشاف ائتدیرمک ایمکانی سوندو.
تورکمنیستانین طرفسیز بیر اؤلکه اولاراق رسمی ایستاتوسو ناتو ایله امکداش‌لیغینا مانع اولمور. آنجاق یاخین گله‌جک‌ده تورکمنیستانین محدود ایشتیراک سیاستینی یئنی‌دن گؤزدن گئچیرمه‌سینی و اتفاقلا اولان ایلیشکیلرینی داها دا آرتیرماسینی گؤزله‌میرم. چونکو دائمی طرفسیز‌لیک ایستاتوسو، تورکمنیستانین روسیا، چین و باتی ایله ایلیشکیلرین‌ده بیر دنگه تامین ائتمه‌سینه و هر هانسی بیر بؤلگه‌سل بلوک‌دا عضولوک‌دن قاچینماسینا یاردیم‌چی اولور. بونونلا یاناشی، اؤلکه‌نین قلوبال اقتصادا قایناشمایا و اؤزونو قونشو اؤلکه‌لر و اولوسلارآراسی تشکیلاتلار ایله داها چوخ امکداشلیق و دیالوگا آچماغا یؤنه‌لیک سعیلری ده گؤزآردی ائدیلمه‌مه‌لی. بو معنادا پرزیدنت بردی‌محمدووون حربی اصلاحات و مدرنلشمه‌نی تاماملاما ایسته‌گی، ناتو ایله داها یاخشی امکداشلیق اوچون فرصتلر سونابیلر.
ناتونون ایکینجی بؤیوک اوردوسو اولان تورکیه، تورکمنیستانین ناتو ایله ایلیشکیلرینی اینکیشاف ائتدیرمه‌سینه مثبت باخیر و دستکله‌ییر. تورکیه ایله تورکمنیستان تورک دونیاسی ایچری‌سین‌ده اوغوز بویونا منسوب دؤولتلردن ایکی‌سی. اؤنوموزده‌کی پروسه‌ده ایکی اؤلکه آراسینداکی سیاسی، اقتصادی و مد‌نی ایلیشکیلرده درین بیر امکداش‌لیغی هدفله‌یه‌ن هر طرف‌لی استراتژیلر اینکیشاف ائتدیریلمه‌لی. بو استراتژیلر اورتا و اوزون وعده‌لی پرسپکتیوده دؤولت سیاستی اولاراق حیاتا گئچیرمه‌لی‌دیر. بؤلگه‌سل اقتصادی سیاستلرین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سین‌ده سیویل تشکیلاتلار، دؤولت قوروملاری، اونیورسیته‌لر، دوشونجه قورولوشلاری آراسین‌دا فعال امکداشلیق و ایش بیرلیگی تامین اولونمالی.
تورکیه جمهوریتی، تورکمنیستان‌دا فعالیت گؤستره‌ن و اؤنم‌لی پروژه‌لره ایمضا آتان تورکیه‌لی اؤزل سئکتور شیرکتلرینی دستکله‌مه‌لی‌دیر و کنترل ائتمه‌لی. اوغورلو اولانلاری تشویق ائدیب پیس اؤزنک دورومونداکی‌لاری تمیزله‌مه‌لی و انگلله‌مه‌لی. تورکیه بو شیرکتلرین اوست سویه ایداره‌چیلری و تکنیک پرسنلین‌دن دؤولت دیپلوماسیسی مقصدیله ایستیفاده ائتمه‌لی، اونلاری لوبی‌چی‌لیک فعالیتلرین‌ده قوللانمالی.
نتیجه اولاراق؛ تورکمنیستانین دا ایچین‌ده اولدوغو تورک جمهوریتلری شبهه‌سیز، تورک خاریجی سیاستینین دنگه آختاریشلاری ایچری‌سین‌ده اؤنم‌لی بیر نقطه‌ده یئر آلیر. بو باخیم‌دان تاریخ‌دن گلن باغلارین یانی سیرا، تورکیه‌نین راسیونل خاریجی سیاست ترجیحلرین‌ده تورکمنیستان اؤزونه مخصوص اؤنم عرض ائدیر.
...
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکی‌لر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سوندوق.
