تورک دیش پولیتیکاسینا باخیشلار (44)
اردوغانین قاقاووز اؤزارک یئری سفری و مولداوی ایله ایلیشکیلر
تورکیه پرزیدنتی اردوغان، مولداوی و مولداوی ایچریسینده قاقاووز تورکلرینین یاشادیغی قاقاووز اؤزارک یئرینه سفر ائتدی. بیز ده بو هفته پروقرامیمیزدا بو سفری و تورکیه خاریجی سیاستینه تأثیرینی تحلیل ائدجییک.
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سونوروق.
...
کئچدییمیز گونلرده مولداوینین تورک بؤلگه‌سی قاقاووز اؤزارک یئری، تاریخی بیر سفره ائو صاحب‌لیگی ائتدی. تورکیه پرزیدنتی رجب طیب اردوغان، سون ۱۹ ایلده مولداوییه گئدن ایلک تورکیه پرزیدنتی کیمی سفرینین ایکینجی گونونو قاقاووز اؤزارک یئرینه آییردی. اردوغان، ۱۸ اکتبر ۲۰۱۸ده مولداوی پرزیدنتی ایگور دودون ایله بیرلیکده قاقاووز اؤزارک یئرینین باشکندی کومراتا گئتدی. دودونلا بیرلیکده، هلیکوپتردن ائنیشلرین‌ده قاقاووز اؤزارک یئری باشقانی ایرینا ولاخ طرفین‌دن قارشیلانان اردوغانا، اؤزونو گؤزله‌یه‌ن قاقاووز تورکلری ده اللرین‌ده تورکیه بایراقلاری ایله سئوگی گؤستردی. شهرده‌کی پروقرامی چرچیوه‌سین‌ده ایجرا کمیته‌سینین بیناسینا کئچه‌ن پرزیدنت اردوغان، بورادا دودون و ولاخ ایله اوچلو گؤروش کئچیردی.
اردوغان، اقتصادی و مد‌نی باخیم‌دان بؤیوک اهمیته مالیک پروژه‌لرین آچیلیشین‌دا ایشتیراک ائتدی. بون‌دان باشقا، وئردیگی مئساژلار و چاتدیردیغی یئنی پروژه‌لرله ده اسکی سووئت جغرافیاسینین بو کیچیک اما سیاسی باخیم‌دان مورکب اؤلکه‌سین‌ده تورکیه‌نین گوج اولاراق وارلیغینا ووروغو ائتدی.
اردوغانین سفری چرچیوه‌سین‌ده قاقاووز اؤزارک یئرینین باشکندی کومراتدا تورکیه طرفین‌دن اینشا ائدیله‌ن اوشاق گلیشیم مرکزی، خسته‌خانا و اوشاق باغچاسینین، تامامیله یئنی‌لشه‌ن مدنیت ائوینین، اؤزارک بؤلگه‌نین مدنیت باشکندی اولاراق گؤروله‌ن چادیر لونگادا ایسه یاشلیلار ائوینین آچیلیشی ائتدی. وولکانئشت‌ین سو پروبلئمینی آرادان قالدیراجاق آلت یاپی پروژه‌سینین حیاتا کئچیریلمه‌سینه باشلاندیغی معلوماتینی دا کومراتداکی چیخیشین‌دا اردوغان شخصاً بیلدیردی. اردوغان، گلن ایل کومراتدا بؤیوک بیر تحصیل مجتمعینین تیکینتیسینه باشلاناجاغینی دا بیلدیردی. اردوغانین بیر باشقا اهمیت‌لی معلوماتی ایسه کومراتدا چوخ یاخین‌دا تورکیه باش کونسوللوغونون آچیلاجاغی ایله باغلی ایدی.
اردوغان سفرینه بؤیوک بیر هیجانلا حاضیرلاشان خریستیان تورک توپلومو قاقاووزلارا موهوم مئساژلار وئردی. بو مئساژلارین ایچریسینده ان چوخ دقت چکنی دیلله و بوتونلوکله باغلی ایدی. اردوغان، قاقاووزلاری عاید اولدوقلاری اؤلکه‌نین، مولداوینین رسمی دیلینی ان یاخشی شکیل‌ده اؤیره‌نمه‌لری و ایستیفاده ائتمه‌لری باره‌ده اویارارکن، اؤز آنا دیللرینه ده صاحب چیخماغا چاغیردی. بو اویاری و چاغری، تأسف کی، آرخا پلانین‌دا قاقاووز تورکجه‌سینین ایستیفاده‌سی ایله باغلی هئچ ده خوش اولمایان بیر تابلو ساخلاییر. چونکو قاقاووز یئری (تورکیه‌نین صمیمی چابالارینا و بؤیوک اقتصادی دستگینه باخمایاراق) دئمک اولار کی، اؤز دیلینده دانیشمایان بیر بؤلگه‌یه چئوریلدی.
قاقاووز اؤزارک یئری، اوچ رسمی دیلی اولان بیر بؤلگه. ۱۹۹۵ده قبول ائدیله‌ن قانونلا قاقاووز تورکجه‌سی، مولداوانجا و روسجا، قاقاووز یئرینین رسمی دیللری. اهالینین یوزده ۸۲سی قاقاووز تورکلرین‌دن عبارت اولان بؤلگه‌ده روس حاکم. اؤزللیکله شهرلرده بو وضعیت داها بارز. کندلر، آنا دیل باخیمین‌دان نیسبتا یاخشی وضعیت‌ده. اورتا و یاش‌لی اهالی قاقاووز تورکجه‌سی بیلسه بئله، اوشاق و گنج اهالی آنا دیلینی هئچ بیلمیر یا دا چوخ آز بیلیر. قاقاووز تورکجه‌سی، یالنیز ماهنیلاردا، ناغیللاردا، بؤیوکلرله دانیشیقلاردا و تورکیه‌نین ده دستیی ایله یاییملانان بیر نئچه کیچیک مئدیا اورگانین‌دا یاشاییر.
تورکیه، موستقیللیینی ۱۹۹۱ آگوست‌دا اعلان ائدن مولداوی جمهوریتینی دسامبرین ۱۹۹۱ده تانیدی. ایکی اؤلکه آراسین‌دا دیپلوماتیک ایلیشکیلر ۳ فوریه ۱۹۹۲ده قورولدو. مولداوی ایله ایلیشکیلرین حقوقی تملی ساییلان "دوستلوق و امکداشلیق آندلاشماسی" تورکیه‌نین دوققوزونجو پرزیدنتی سلیمان دمیرالین ۲-۳ ژوئن ۱۹۹۴ تاریخلرین‌ده مولداوی سفری زامانی ایمضالاندی. ایکی اؤلکه آراسین‌دا "ویزالارین قارشی‌لیق‌لی اولاراق قالدیریلماسینا دایر آنلاشما" ۱ نوامبر ۲۰۱۲ده ایمضالاندی.
سون دؤورده ایکی‌لی ایلیشکیلرده اؤنملی بیر سرعت یاخالاندی، چوخ ساییدا یوکسک سویه‌لی سفر حیاتا کئچیریلدی. تورکیه پرزیدنتی اردوغانین سفری ده بو معنادا چوخ اهمیت‌لی‌دیر. ۲۰۱۶.جی ایلین بیلگیلرینه گؤره تورکیه‌نین مولداوییه صادراتی ۱۸۹ میلیون دلار، مولداویدن وارداتی ایسه ۱۲۴ میلیون دلار اولماقلا ایکی‌لی تیجارت حجی ۳۱۳ میلیون دلار تشکیل ائتدی. تورکیه ایله مولداوی آراسین‌دا ایمضالانان سربست تیجارت آنلاشما‌سی ۱ نوامبر ۲۰۱۶ تاریخینده قوه‌یه میندی.
تورکیه، قاقاووز اؤزارک یئرینه قارشیلیقسیز و صمیمی یاردیم گؤستره‌ن تک اؤلکه. بو وضعیت، بؤلگه ایله آز چوخ ایلگیسی اولان هر کسین بیلدیی بیر گئرچک. بؤلگه‌ده‌کی ان تأثیرلی یاردیم قورولوشو قونومون‌دا‌کی تیکا واسطه‌سیله قاقاووز یئرینه آپاریلان یاردیملارین میقیاسی چوخ بؤیوک. قاقاووز یئرینین ان موهوم سیخینتی‌سی اولان ایچمه‌لی سو پروبلئمی، تیکانین یاردیملاری ایله حل ائدیلدی. قاقاووز رادیو تلویزیونونون آلت یاپیسینین گوجلندیریلمه‌سین‌دن آتاتورک کیتابخاناسینین قورولماسینا، کومرات اونیورسیته‌سینین دستکله‌نمه‌سین‌دن یاشلیلار ائوی تیکینتیسینه، خالق مجلیسی بیناسینین تعمیرین‌دن، ایستادیوملارین، خسته‌خانالارین اوناریمینا، اوشاق باغچالارین، اوخوللارین تیکینتیسینه قدر یوزلرجه پروژه‌ده تیکانین ایمضاسی وار. تورکیه، بوتون بونلاری ائدرکن قاقاووز اؤزارک یئرینین و یا مولداوینین ایچ ایشلرینه کسینلیکله قاریشمیر. عکسینه، بؤلگه‌ده ثابت‌لیک آکتورو کیمی اؤنه چیخماغا چالیشیر.
پرزیدنت اردوغانین کومراتداکی چیخیشین‌دا یئر وئردیگی، "مولداوینین تورپاق بوتؤولویو بیزیم اوچون حیاتی اهمیته صاحیب‌دیر" جمله‌سینی ده بو چرچیوه‌ده دیرلندیرملیییک. تورکیه، قاقاووز اؤزارک یئرینین روسیا ایله باتینین مولداوی اوزرین‌ده‌کی نفوذ ساواشیندا بیر موناقیشه آراجی کیمی ایستیفاده ائدیلمه‌سینی ایستمیر. گؤرونوشه گؤره مولداوی دا تورکیه‌نین قاقاووز یئرین‌ده‌کی وارلیغینین ثابت‌لیک ضمانتی اولدوغونو دوشونور. بو باخیم‌دان، پرزیدنت اردوغانین قاقاووزلارین مولداوی ایله قایناشماسینا و مولداوینین بوتؤولویونه دفعه‌لرله وورغو ائتمه‌سی اؤنملیدیر. بو وورغو هم اؤز دیللرینی اونوتما ریسکی داشییان قاقاووزلارا، هم ده مولداویدکی رومانی ایله بیرلشمه یانلارینا (و بو چیزگینین باتی‌داکی یانلیلارینا) هم ده کئچمیش سووئت جوغرافیاسی اوزرین‌ده‌کی نفوذ ساواشیندا هر یولو تطبیق ائتمک‌دن چکینمه‌یه‌ن روسیایا مئساژ کیمی دیرلندیریله‌بیلر.
نتیجه اولاراق بو سفر گؤستردی کی، تورکیه پرزیدنتی اردوغانین بؤلگه ایله باغلی کسین‌لی و قرارلی دوروشو آوروپا ایله روسیا آراسین‌دا قالان خریستیان تورکلر اوچون بیر چیخیش یولو و دنگه عنصورودور. دولاییسیلا تورکیه‌نین قاقاووز تورکلرینه دستگینین قارشی‌داکی دؤورده آرتاراق داوام ائدجیینی سؤیله‌یه‌بیلریک.
...
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سونوروق.
