تورک دیش پولیتیکاسینا باخیشلار (45)
تورکیه – قیرقیزیستان ایلیشکیلری
اورتا آسیا بؤلگه‌سینین آچار اؤلکه‌لرین‌دن بیری اولان قیرقیزیستان جمهوریتی ایله تورکیه جمهوریتی آراسینداکی ایلیشکیلر مختلیف ساحه‌لرده اینکیشاف ائتمه‌یه داوام ائدیر. بیز ده بو هفته پروقرامیمیزدا تورکیه - قیرقیزیستان ایلیشکیلری و تورک خاریجی سیاستینه تأثیرینی تحلیل ائدجییک.
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سونوروق.
...
تورکیه، ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ده قیرقیزیستان جمهوریتینین مستقیللیگینی تانییان ایلک دؤولت اولدو. ایکی اؤلکه آراسین‌دا ۲۹ ژانویه ۱۹۹۲ده دیپلوماتیک ایلیشکیلر قورولدو. ۱۹۹۲ ایلی ایچری‌سین‌ده قارشی‌لیق‌لی اولاراق بیشکئک و آنکارادا ائلچیلیکلر آچیلدی.
تورکیه ایله قیرقیزیستان آراسین‌دا ایلیشکیلر بو گون استراتژیک اورتاقلیق سویه‌سین‌ده‌دیر. ایکی اؤلکه آراسین‌دا چوخ (باش‌دا سیاسی، اکونومیک/تیجاری، حربی، کولتور/ائگیتیم، ساغلیق، نقلیات ساحه‌لرین‌ده) اؤلچولو ایلیشکیلر وار. بو ایلیشکیلر ۲۰۰ون اوزرین‌ده آنلاشما و پروتوکول‌دان عبارت اولان گئنیش بیر حقوقی زمین چرچیوه‌سین‌ده داوام ائتدیریلیر.
ایکی اؤلکه پرزیدنتلری طرفین‌دن ۱۹۹۷ده "ابدی دوستلوق و امکداشلیق آنلاشماسی" امضالاندی. ۱۹۹۹دا "تورکیه و قیرقیزیستان: بیرلیکده ۲۱.جی عصره" بیلدیریسی یاییملاندی. ۲۰۱۱.جی ایلده "یوکسک سویه‌لی استراتژیک امکداشلیق شوراسینین یارادیلماسینا دایر اورتاق آچیقلاما" ایمضالاندی. بو سندلر بو گون ایکی اؤلکه آراسین‌دا استراتژیک اورتاقلیغین اساس سندلردیر. ایکی اؤلکه آراسین‌دا بو گونه قدر، اؤزللیکله جمهورباشقانلاری سویه‌سین‌ده چوخ ساییدا یوکسک سویه‌لی سفر کئچیریلیب.
تورکیه‌نین قیرقیزیستان‌دا چوخ جدی پروژه‌لری وار. قیسا بیر مدت اول خیدمته گیره‌ن تورک امکداشلیق و اینکیشاف آژانسی (تیکا) طرفین‌دن بیشکئک‌ده اینشا ائدیله‌ن قیرقیز-تورک دوستلوق خسته‌خاناسی بونلاردان یالنیز بیری. بو چرچیوه‌ده قیرقیزیستان‌دان ۱۰۰ خسته‌یه پول‌سوز طبی یاردیم تامین ائتمک اوچون تورکیه ایله قیرقیزیستان آراسین‌دا آنلاشما اولدو. بو شکیل‌ده قیرقیزیستان‌لی خسته‌لر هر ایل تورکیه‌ده موختلیف ساغلیق قوروملاریندا معالیجه اولابیله‌جک.
قیرقیزیستان و تورکیه‌نین ماناس اونیورسیته‌سی آدی وئریلن اورتاق بیر یوکسک اؤیرنیم قورومو دا وار. اونیورسیته، ایکی اؤلکه آراسین‌دا یاخین قارداش‌لیق ایلیشکی‌لرینین موکمل بیر اؤرنه‌گی. هر ایل، بو اونیورسیته‌نین احتیاجلاری اوچون، اؤیرنجی‌لره کیفیت‌لی تحصیل وئرمک اوچون تخمیناً ۲۵ میلیون دلارلیق بیر بودجه آیریلیر. بون‌دان علاوه، تورکیه حکومتینین مختلیف بورس پروگراملاری ایله قیرقیزیستان‌دان گلن اؤیرنجی‌لر، تورکیه‌ده‌کی مختلیف اونیورسیته‌لرده لیسانس و یوکسک لیسانس پروقراملاری اوچون پول‌سوز تحصیل ایمکانی الده ائدیر. بون‌دان علاوه، تیکا طرفین‌دن قیرقیزیستان‌دا موختلیف ساحه‌لرده پروژه‌لر حیاتا گئچیریلمه‌یه داوام ائدیر. تورکیه‌نین قیرقیزیستانا بیر هدیه‌سی اولان بیشکئک مرکز مسجدی شخصاً تورکیه پرزیدنتی رجب طیب اردوغانین ایشتیراکی ایله قیسا بیر مدت اول آچیلدی.
حاضردا تورکیه ایله قیرقیزیستان آراسین‌دا تیجارت حجمی ۴۰۰ میلیون دلار دولاییندا. آنجاق بو، هر ایکی اؤلکه‌نین پتانسیلینی عکس ائتدیرمیر. اؤنوموزده‌کی پروسه‌ده هدف حجمی ۱ میلیارد دلار سویه‌سینه چیخارماق. سون بیر ایلده ایکی اؤلکه آراسین‌دا تیجارت حجمی یوزده ۲۶،۷ آرتدی. هر ایکی اؤلکه ده ایکی‌لی تیجارت، یاتیریم و گیریشیمچیلیک ساحه‌لرین‌ده امکداشلیغین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سینه بؤیوک اؤنم وئریر.
۱۵ اکتبر ۲۰۱۷ده گئچیریله‌ن جمهورباشقانلیغی سئچیملرین‌ده سئچیملری قازاناراق قیرقیزیستانین پرزیدنتی اولان سوورونبای جنبکوو مختلیف چیخیشلارین‌دا تورکیه ایله ایلیشکیلرین اهمیتینه وورغو ائدیر. قئید ائدک کی، قیرقیزیستان‌دا سئچیمی قازانان جنبکوو، خاریجی سیاست‌ده میللی ماراقلارین قورونماسینا داوام ائدیله‌جیینی قئید ائد‌رک، "روسیا ایله استراتژیک ایلیشکی‌لریمیزی گوجلندیرجییک. قونشو چین ایله ایلیشکی‌لریمیزی درینلشدیرجییک. اورتا آسیاداکی قونشو اؤلکه‌لری ایله تاریخی ایلیشکی‌لریمیزین اساسین‌دا ایلیشکی‌لریمیزی اینکیشاف ائتدیرجییک. آوروپا اتفاقی عضو اؤلکه‌لری ایله یاخین ایلیشکی قورماغا داوام ائدجییک. تورکیه و آمریکا ایله امکداشلیغیمیزی گئنیشلندیرجییک" دئیه‌رک یولونو آچیقلادی.
آورآسیا اقتصادی بیرلیگی عضوولویو ایله یاناشی، بؤیوک میقداردا روسیانین سیاسی و اقتصادی اوربیتین‌ده اولان قیرقیزیستانین اؤنوموزده‌کی پروسه‌ده ژئوسیاسی ایستیقامتینی دییشمک نیتین‌ده اولمادیغینی دئیه‌بیلریک. اونسوز دا آنایاسادا ائدیله‌ن سون دییشیک‌لیکلرله بیرلیکده اؤلکه‌نین خاریجی سیاستینی تایین ائتمه و تیجارت-ساوونما ساحه‌لرین‌ده اؤنجه‌لیکلری معینلشدیرمک مسئله‌لرین‌ده‌کی باشقانلیق صلاحیتلری پارلمان طرفین‌دن محدودلاشدیریلیر. بو وضعیت، جنبکووون اؤنجه‌کی پرزیدنت آتامبایئوین آلتی ایللیک دؤورون‌ده شکیله‌نن خاریجی سیاستی رادیکال بیر شکیل‌ده دییشدیرمه‌سینی چتینلشدیریر. آنجاق تورکیه ایله ایلیشکیلرین اؤتن دؤوره نیسبتا یاخشیلیغا دوغرو گئتدیینی دئیه‌بیلریک.
بو گون تورکیه و اورتا آسیاداکی تورک جمهوریتلری خاریجی سیاستلرین‌ده امکداش‌لیغی اینکیشاف ائتدیریرلر. بونون اساس سببی عینی دیل‌ده دانیشمالاری و عینی مدنیته صاحب اولمالاری‌دیر. قیرقیزیستان‌لی بؤیوک تورک یازی‌چی‌سی چینگیز آیتماتوو: "بو دییشکن دونیادا قوتسال یاسالارا گؤره هر شئی گئدیر و اؤلور، اؤلمه‌یه‌ن تک شئی وار، او دا مدنیت‌دیر" دئمیشدیر. بیلگه یازارین بو جمله‌سی اصلین‌ده صحیفه‌لر دولوسو بیلگی داشیییر. چونکو میللتلری آیاق‌دا توتان ان اؤنملی عامللردن بیری ده مدنیت‌دیر. بو ساحه‌ده ده تورکیه ایله قیرقیزیستان آراسین‌دا ایستی ایلیشکیلر یاشانیر. ایکی‌لی ایلیشکیلرده مدنیت و تحصیل هر زامان اؤنجه‌لیکلی گوند‌م اولور.
بو گون تورکیه، اورتا آسیا جغرافیاسین‌دا دموکراتیک دونوشومونو حیاتا گئچیرمک‌ده اولان قیرقیزیستانین ثابیتلیگینی و اینکیشافینی سوردورمه‌سینه اؤنم وئریر. بو چرچیوه‌ده، سیاسی و قورومسال دؤنوشوم پروسه‌سینین اولین‌دن بو یانا قیرقیزیستانا هر سویه‌ده دستک وئریر. دیگر طرف‌دن فتح‌الله‌چی ترور هؤرگوتونون (فئتؤ) قیرقیزیستان‌دا گوج‌لو بیر یاپیلانماسی اولدوغو بیلینیر. بو نقطه‌ده ایکی اؤلکه آراسین‌دا ایلیشکیلرین داها دا یاخشی سویه‌لره گلمه‌سی اوچون قیرقیزیستانین ترورلا مباریزه چرچیوه‌سین‌ده فئتؤیه قارشی لازیم حقوقی آددیملاری آتماسی فایدالی اولاجاق‌دیر.
...
قاراتکین اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سوندوق.
